3434597046

Uznanie powinności sprawiedliwego ukarania przestępcy nie oznaczało jednak zamknięcia drogi do jego osobistej poprawy moralnej. Najwybitniejszy polski kamista prof. Juliusz Makarewicz podkreślał, że chrześcijańskie spojrzenie na problem karania zawierało w sobie ideę retrybucji (per poenam reparatur aeąualitas), ale jednocześnie także ideę poprawy przestępcy (medicina peccatoris)¹. Miłosierdzie chrześcijańskie uznawało karygodność przestępnego czynu, a co za tym idzie odpowiedzialność karną przestępcy jako jego autora, ale jednocześnie przekraczało samą literę sprawiedliwego prawa². Dawid Garland, chyba najbardziej uznany współcześnie socjolog kary, wskazuje, że to w średniowieczu w Kościele katolickim narodziła się kara pozbawienia wolności jako sankcja ukierunkowana na poprawę. To sądownictwo kościelne rozwinęło instytucję kary pozbawienia wolności osób duchownych, polegającą na zamknięciu przestępcy w celi klasztornej w połączeniu z ćwiczeniami duchownymi i dyscypliną pokutną. Więzienie funkcjonujące w Watykanie stało się modelem więzień budowanych później zarówno w Europie, jak i Ameryce³.

Nierozłączność oraz komplementarność idei sprawiedliwości i idei poprawy trwały w doktrynie prawa karnego aż do epoki oświecenia. Ówcześni „luminarze” z markizem Cesare Beccarią na czele odcięli prawo karne od retrybucji, skupiając swoją uwagę wyłącznie na idei prewencji kryminalnej. Przedefmiowali ponadto samo pojęcie sprawiedliwości karnej nadając mu czysto utylitarną treść⁴. Anzelm von Feurbach, nazywany ojcem prawa karnego w Europie, wyrzucił z prawa karnego aksjomat wolnej woli, co nie mogło pozostać bez wpływu na rozumienie problemu odpowiedzialności w prawie karnym⁵. Jeremy Bentham w anglosaskiej doktrynie prawa karnego zaszczepił wizję człowieka zdeterminowanego w swoich wyborach pomnażaniem przyjemności i pomniejszaniem przykrości, a karę kryminalną uznał na tej podstawie jedynie za narzędzie do odstraszania potencjalnych sprawców przestępstw⁶. Explicite negację wolnej woli przyniosła epoka pozytywizmu. Szkoły prawa karnego:    antropologiczna i socjologiczna uznały przestępcę za

predestynowanego do naruszenia norm prawa karnego, obarczając „winą” za przestępstwo

1

   J. Makarewicz, Prawo karne. Wykład porównawczy, Lwów 1924, s. 24.

2

   O tym. ile od początku swojego istnienia Kościół wniósł w poprawę warunków wykonywania kar pisze szeroko M. Porowski. Zob. tenże, Kamień i chleb (studium z dziedziny polityki penitencjarnej). Warszawa 1993; tenże, Społeczne inicjatywy na rzecz więźniów. Warszawa 1991. Zob. także S. Glaser, Wpływ Kościoła na reformę prawa karnego. Warszawa 1923.

3

   D. Garland, Punishment and Modern Society, Oxford-New York 1993, s. 204.

4

   Zob. C. Beccaria, O przestępstwach i karach. Warszawa 1959, s. 55, 58, 68, 74, 88, 147.

5

   D. Janicka, Nauka o winie i karze w dziejach klasycznej szkoły prawa karnego w Niemczech w 1 połowie XIX wieku. Toruń 1998, s. 143-148.

6

   J. Bentham, Wprowadzenie do zasad moralności i prawodawstwa. Warszawa 1958, s. 17, 237.