3220343112

Literatura na granicach

rządko wania się głównej zasadzie, która brzmi „ale ty też jesteś czytany” i opisuje podstawowy mechanizm działania zagnieżdżonych światów, któremu wymyka się tylko „Mieszkaniec Superświata «-l» [który] jest zarówno Autorem, jak i Czytelnikiem, czyli Twórcą i zarazem Animatorem, jest nieśmiertelny, poza czasem, oraz jest wszędzie”⁹. Wszystko to prowadzi do konieczności stworzenia aparatu pojęciowego zdolnego do opisania odkrytych zasad. Ostatecznie zostaje on oparty

0    znane pojęcia, które nabierają nowego ciężaru semantycznego. Są to terminy z jednej strony związane z naukami ścisłymi (matematyczno-fizyczne określenia dotyczące czasu i przestrzeni), z drugiej zaś - na skutek szczególnej roli tekstu pisanego - z polem semantycznym wyrazu „książka” właśnie („Autor”, „Czytelnik”, a szczególnie „Bibliotekarz” i „Katalog”).

Kwestia stworzenia aparatu pojęciowego, który ma posłużyć opisowi nowych zjawisk, w dużo bardziej wyrazisty sposób zaakcentowana jest w powieści Jacka Dukaja Perfekcyjna niedoskonałość. Świat tam wykreowany jest światem, w którym ludzkość wyewoluowała zgodnie z tak zwaną Krzywą Progresu, dzięki czemu możliwe było powstanie kilku rodzajów istot postludzkich. Taka sytuacja wymusza wytworzenia pojęć, dzięki którym możliwe będzie oswojenie nowych zjawisk

1    wpisanie ich na trwałe do języka, stanowiącego podstawowe narzędzie działania rejestru symbolicznego. Zmiana ta w świecie Perfekcyjnej niedoskonałości dokonała się już tak dawno względem czasu akcji powieści, że nowe pojęcia są dla bohaterów pospolite, stanowiące element używanego przez nich języka. Zaprezentowanie wyczuwanej przez czytelnika sztuczności terminów możliwe jest dzięki wprowadzeniu bohatera niezakorzenionego w tej kulturze¹⁰ - człowieka pochodzącego z przeszłości, Adama Zamoyskiego. Dzięki pytaniom i wątpliwościom stopniowo bada on nieznane sobie pojęcia, rekonstruując przy tym proces ich wprowadzania do języka:

—    Co to w ogóle znaczy — zamamrotał — te zwroty, grzecznościowe chyba, phoebe,

stahs, ośca, słyszę je od paru godzin, sztuczne wtręty w normalnym poza tym języku...

—    Jak to szło, czekaj, bo utarło się wieki temu... O! Post-Human Being, Standard

Homo Sapiens i Out-of-Space Computer".

Zmiana języka w świecie wykreowanym w Perfekcyjnej niedoskonałości dotyczy nie tylko pojęć, ale też form gramatycznych - sięga więc głęboko, aż do systemu języka. Żeby oddać kategorię postseksualności czy też postpłciowości, właściwe istotom, które stanowią ogromną część mieszkańców świata, potrzeba nowego rodzaju gramatycznego. Struktury systemowe języka ulegają w ten sposób modyfikacji, porządkując nieuporządkowane miejsca rzeczywistości i wpisując je na nowo w rejestr symboliczny. Zmiana ta budzi wątpliwości bohatera, który postrzega świat w sposób z punktu widzenia nowej rzeczywistości anachroniczny:

⁹    M. S. Huberath, op. cit., s. 266.

¹⁰    Por. S. Lem, Fantastyka i futurologia, t. 1, Warszawa 2009, s. 36.

¹¹    J. Dukaj, Perfekcyjna niedoskonałość, Kraków 2004, s. 56.

• 11 -