3547343799

przy czym, jak wiadomo, organizacja metryczna w ogóle nie występuje w niektórych kulturach muzycznych, jak pewne typy muzyki instrumentalnej z Indii Północnych czy etnicznej muzyki europejskiej (ballady ludowe).

Odczuwalne w muzyce europejskiej schematy metryczne wyjaśnia się jako dążenie do realizacji określonego wzoru, opierającego się na wielokrotności dwu lub trzech jednostek rytmicznych, wykonywanych w tym samym tempie. Badania psychologów muzyki przeprowadzone wśród zachodnich informatorów wykazały związek tych struktur rytmicznych z percepcją i praktykami wykonawczymi¹. Co więcej, Fred Lerdahl i Ray Jackendoff w swej pracy A Ge-nerative Theory of Tonal Musie („Generatywna teoria muzyki tonalnej”, Cambridge 1983) wykazali, że w obrębie taktu istnieje wyraźna hierarchia metryczna, polegająca na wyróżnieniu akcentem jednej lub dwu jednostek rytmicznych oraz tendencja do przemienności silnych i słabych jednostek rytmicznych². Jak zauważono, raz ustalony schemat rytmiczny wytwarza stały wzorzec w umyśle zarówno wykonawcy, jak i słuchacza. To z kolei pozwala na rozmaite znaczące odstępstwa od wzorca, do których należy choćby synko-pacja, dzięki czemu można znacząco improwizować w metrycznie słabszych miejscach taktu. To właśnie synkopacja wskazywana jest przez psychologów muzyki jako namacalny dowód na to, że schemat metryczny to także rzeczywistość psychologiczna, równoległa do jego pierwotnej funkcji jako struktury ilościowo-jakościowej dźwięków. Należy przy tym podkreślić, że każde zakłócenie lub przerwanie wzorca rytmicznego wywołuje analogiczne zjawisko behawioralne w doświadczeniu muzycznym, językowym czy tanecznym, co rejestrują badania neurofizjologiczne.

Interesujący wkład w badania nad relacją pomiędzy rytmem a metrum wniósł szwajcarski kompozytor i pedagog Emil Jacąues Dalcroze (1865-1950), twórca eurytmii, czyli metody edukacyjnej opartej na rytmie, ruchu i tre-

40    | I. PREZENTACJA PRZEDMIOTU BADAŃ

1

   Zob. E.F. Ciarkę, Some Aspects of Rhythm and Expression in Performances of Erik Satie’s „Gnossienne No. 5”, „Musie Perception” 1985, nr 2(3); C. Palmer, C.L. Krumhansl na temat

mentalnych przedstawień metrum muzycznego w „Journal of Experimental Psychology” 1990, nr 16(4) (Humań Perception and Performance), s. 728-741, a także J. Sloboda, The Com-munication of Musical Metre in Piano Performance, „Quarterly Journal of Experimental Psychology”, 35.

2

   F. Lerdahl, R. Jackendoff, A Generative Theory of Tonal Musie, Cambridge 1996, za: Perception and Cognition in Musie, red. J. Sloboda, I. Deliege, Hove 1997, s. 204.