3574672271

2.1. Rola nauczyciela. _ _33

ogromna, a nierzadko poszczególne obszary pozostają ze sobą w sprzeczności. To prowadzi, zdaniem Tadeusza Lewowickiego, do pedeutologicz-nej „kwadratury koła”, ponieważ realizacja roli nauczyciela mimo chęci i zaangażowania niego samego nie jest wolna od słabości, które obniżają efektywność nauczania i wychowania. Do czynników zagrażających aktywności zawodowej nauczyciela autor zalicza: tradycje edukacji oraz tradycje wykonywania zawodu nauczycielskiego, teorie pedagogiczne traktujące o tym zawodzie, warunki życia, kształcenia i doskonalenia zawodowego nauczycieli oraz ich pracy, a także odmiany praktyki wykonywania zawodu nauczycielskiego¹⁵.

Poza licznymi uwarunkowaniami zawodu wynikającymi z opisanych przemian kultury i edukacji dodatkowym czynnikiem roli nauczyciela jest umiejętność adaptowania się do zmian wynikających ze zmian polityki oświatowej. Jak poświadczają liczne badania oraz wyniki moich badań, nauczyciele mają trudności z akceptowaniem reform edukacyjnych, choć służą one przecież doskonaleniu szkoły. Ten brak akceptacji można tłumaczyć niepokojem nauczycieli o własną pozycję zawodową, niedostatecznym przygotowaniem nauczycieli do reformy, niedostateczną współpracą środowisk projektujących reformę z praktykującymi nauczycielami, a być może również zasygnalizowanym wcześniej zagubieniem nauczyciela w ponowoczesności, nauczyciela, który — kształcony według tradycyjnych programów — ma realizować programy nowatorskie. Antidotum na te rozbieżności może tkwić w integrowaniu nowej, pluralistycznej koncepcji nauczyciela, akceptującej różnorodność i wolność z tradycyjną postawą uniwersalistyczną, pozwalają nauczycielowi odnieść się do określonego porządku aksjologicznego¹⁶.

Godzenie tradycji i nowoczesności wiąże się ze sformułowaniem kompetencji niezbędnych do realizacji takiej dychotomicznej lub innej wizji pedagogiki. Kategoria kompetencji zawodowych, bodaj najszerzej opisana w literaturze pedeutologicznej, oznacza „umiejętności złożone wyższego rzędu, które dotyczą nie samego działania, a przede wszystkim zdolności danej osoby”¹⁷. Opisując kompetencje zawodowe, pytamy o zdolności zawodowe nauczyciela, które już ma lub które zdobyć powinien, i różnicuje się te zdolności w zależności od celów, jakim mają służyć. Kanon kompetencji nauczycielskich oparty na zestawie kompetencji merytorycznych i tech-nicyzmie dydaktycznym, jest już nieadekwatny do opisanych przemian współczesności, dlatego uzasadniona wydaje się obecna tendencja zmie-

¹⁵ Tamże, s. 63—69.

‘⁵ A. A. Kotusiewicz: Pytanie o nauczyciela. W: Myśl pedeutologiczna i działanie nauczyciela. Red. A.A. Kotusiewicz. Białystok 2000, s. 19—22.

J.P. Sawiński: Dlaczego kompetencje. „Nowa Szkoła” 1998. nr 2.

3 Biograficzne..