3574672281

40_ _ 2. Nauczyciel w okresie ponowoczesnych przemian.

fesjonalną stabilizację po ostatnie stadium — wypalenie zawodowe⁴⁸. Trzy fazy właściwego rozwoju (bez uwzględnienia wyboru zawodu i wypalenia), czyli: start w roli zawodowej, adaptowanie roli nauczyciela, rozwijanie roli, efektem czego jest mistrzostwo zawodowe, prowadzą— zdaniem R. Kwaśnicy — do ewolucji kompetencji praktyczno-moralnych i technicznych⁴⁹.

Etap wchodzenia w rolę zawodową, które Kwaśnica nazywa stadium przedkonwencjonalnym⁵⁰, cechuje się schematycznymi, naśladowczymi zachowaniami, które nauczyciel uznaje za „typowe”, „właściwe” dla roli, którą odgrywa. Nauczyciel odtwarza pewną konwencję, której znaczenia nie jest świadomy, dlatego istotne jest, kogo lub co naśladuje⁵¹. Drugi etap, związany z adaptowaniem roli, wiąże się z akceptowaniem celów działania wyznaczonych przez rolę zawodową i ze wzrostem świadomości teoretycznej⁵², co prowadzi ku świadomemu realizowaniu konwencji (przepisów roli). Stadium trzecie — postkonwencjonalne, czyli twórcze przekształcanie roli zawodowej, wiąże się z „załamaniem konwencji” i wytwarzaniem autonomicznej roli nauczyciela opartej na koncepcji własnej osoby jako całości (nie podzielonej na role)⁵⁸. Wówczas nauczyciel wypełnia rolę zawodową zgodnie z własnymi przekonaniami moralnymi odniesionymi do obowiązków zawodowych. W tej koncepcji rozwój zawodowy nauczyciela oznacza uwalnianie się od presji doraźnych, zewnętrznych warunków działania, zarówno w okolicznościach narzucających człowiekowi gotowe odpowiedzi na pytania praktyczno-moralne, jak i gotowe odpowiedzi na pytania techniczne⁵⁴. Efektem osiągnięcia ostatniego stadium jest wykształcenie autonomicznej tożsamości zawodowej oraz transgresja zawodowa, czyli negacja pozytywna⁵⁵. Istotne jest, że przeciwnie do rozwoju psychicznego rozwój zawodowy nie przebiega samoczynnie, lecz wymaga osobistego zaangażowania nauczyciela i może zostać zahamowany na każdym z etapów.

¹⁸ J. Pr u cha: Pedeutologia. W: Pedagogika. Pedagogika wobec edukacji, polityki oświatowej i badan naukowych. Red. B. Sliwerski. T. 2. Gdańsk 2006, s. 293.

⁴⁹    R. Kwaśnica: Przygotowanie pojęciowe i próba analizy potrzeb rozwojowych uczestników dokształcania. W: Pytanie o nauczyciela. Red. R. Kwaśnica. Wrocław 1993, s. 100.

⁵⁰    Nazwy trzech faz rozwoju zawodowego nauczyciela R. Kwaśnica zapożyczył z koncepcji rozwoju moralnego L. Kohlberga, która jest istotnym elementem periodyzacji Kwaśnicy.

’ R. Kwaśnica: Przygotowanie pojęciowe..., s. 101.

⁶²    H. Kwiatkows k a: Logika rozwoju zawodowego nauczyciela..., s. 70.

⁶³    R. Kwaśnica: Przygotowanie pojęciowe..., s. 102.

⁵⁴    Tamże, s. 100.

⁵⁵    J. Rusiecki: Poszukiwanie wzoru nauczyciela. „Wychowanie na Co Dzień” 1998,

nr 9.