3574672275

36 _ _ 2. Nauczyciel w okresie ponowoczesnych przemian.

2.2. Etyczne i aksjologiczne podstawy pracy nauczyciela

Działalność zawodową nauczyciela można odnieść do trzech obszarów kwalifikacji, które człowiek (uczeń) ma szanse rozwijać dzięki uczestnictwu w edukacji. Są to kompetencje poznawczo-merytoryczne, sprawnościowo-działaniowe oraz kwalifikacje stymulujące wybór określonej etyki i filozofii życia²⁸. Bez względu na źródła inspiracji edukacyjnych, preferowaną orientację pedagogiczną czy aksjologiczną sfera wartości stanowi fundament roli nauczyciela. Czynnikiem kodyfikującym określone postawy nauczyciela względem uczniów i własnej pracy jest etyka zawodowa. W literaturze występuje trojakie rozumienie tego terminu. Można go definiować jako: spisane normy, odpowiadające na pytanie: jak przedstawiciele danego zawodu powinni postępować?; przekonania moralne przedstawicieli zawodu; postępowanie przedstawicieli zawodu oceniane według kryteriów moralnych. Analogicznie w etycznym postępowaniu nauczyciela można wyróżnić aspekty: normatywny (postulaty, kodeksy), świadomościowy (przekonania moralne) i sprawczy (rzeczywiste zachowania, moralna praxis)²⁹. Ustalenia definicyjne wskazują na nierozłączność etycznego postępowania nauczyciela i jego przekonań moralnych. Niekiedy wprost łączy się oba zagadnienia zgodnie z przekonaniem, że „etyka zawodowa nie jest niczym innym jak jedynie wyrazem konkretyzacji moralności ogólnospołecznej w swoistych sytuacjach zawodowych’'³⁰.

Kategoria wartości może być rozumiana wielorako: jako zjawisko autonomiczne, jako kierunek motywacji, przedmiot pozytywnej oceny oraz kryterium pozytywnej oceny przedmiotów³¹. Dla rozważań nad etosem działań nauczyciela najbardziej przydatna jest definicja, w której wartość określana jest jako obiekt szczególnego rodzaju pozytywnych postaw³² prezentowanych w sytuacji nauczania i wychowania. Przyjęty system war-

²⁸    A.A. Ko t u s i e w i c z: Trzy kategorie edukacyjne w myśleniu i działaniu nauczy-cielą. W: Nauczyciel i uczniowie w dyskursie edukacyjnym. Wybrane problemy do zajęć konwersatoryjnych z pedagogiki. Red. G. Koc-Seniuc h, A. C i c h o c k i. Białystok 2000, s. 29.

²⁹    K. Duraj-Nowakowa: Syste urologiczne inspiracje pedeutologii. Kraków 2000, s. 269.

A. Molesztak, A. Tc h o r z e w s k i, W. Wołoszyn: W kręgu powinności moralnych nauczyciela. Bydgoszcz 1994, s. 21.

H. Swida: Pojęcie wartości i jej znaczenie dla funkcjonowania osobowości. W: Młodzież a wartości. Red. H. Świda. Warszawa 1979, s. 12—38.

³² L. Dakowic z: Świat wartości nauczyciela. W: Myśl pedeutologiczna i działanie nauczyciela. Red. A.A. Kotusiewicz. Białystok 2000, s. 251.