3574672278

38 _ _ 2. Nauczyciel w okresie ponowoczesnych przemian.

Ponadto, jeśli powinnością wychowawcy jest kształtowanie sfery wartości, to sam musiałby pełnić funkcję etycznego wzorca. Praktyka edukacyjna wskazuje jednak, że grupa zawodowa nauczycieli nie jest wolna od patologii: dogmatyzmu, schematyzmu myślenia i postępowania, wypalenia zawodowego, postawy „wyrobników oświaty” ⁵⁸. Podejmując próbę odpowiedzi na pytanie: „co jest źródłem takich negatywnych postaw i emocji u nauczyciela?”, Krzysztof Konarzewski konkluduje, że nauczyciele doświadczają „poczucia nieodwzajemnienia”, gdy dają więcej, niż dostają. Nauczyciel pozostaje nauczycielem „na zawsze”, podczas gdy jego wychowanek „idzie dalej”, wkraczając w nowe warunki cywilizacyjne i społeczno-ekonomiczne⁵⁹. Dlatego niejednokrotnie towarzyszy nauczycielowi poczucie osamotnienia i niezrozumienia. Czynnikiem, który dodatkowo może przyczyniać się do etycznego kryzysu nauczyciela, jest ukierunkowanie nauczycieli na pragmatyczne, instrumentalne kompetencje zawodowe¹⁰, nie zaś na kształcenie sfery aksjologicznej. Chociaż kształcenie przyszłych nauczycieli ma przygotować ich między innymi do refleksyjnego stosunku wobec moralnych dylematów towarzyszących pracy nauczyciela, czyli realizacji roli „pedagoga-etyka”⁴¹, to zarówno studenci specjalności nauczycielskich, jak i praktykujący nauczyciele zdają się preferować umiejętności związane z rolą „rzemieślnika” i „nadzorcy pracy innych”⁴².

Aktualnie istotnym problemem etycznym jest odpowiedź na pytanie: jakimi wartościami ma się kierować nauczyciel kultury ponowoczesnej, produkującej jednostki z tożsamością „tymczasową”, fragmentaryczną, czy wręcz człowieka „bez tożsamości”⁴³?

Sytuację moralną w erze ponowoczesnej Zygmunt Bauman nazywa moralnością bez etyki⁴⁴. Taka moralność objawia się między innymi odrzuceniem autorytetu ekspertów etycznych (na przykład księża, wychowawcy) i tworzonych przez nich kodeksów etycznych. Powoduje to przeniesienie odpowiedzialności moralnej z kodeksu (którym się już nie można kierować) na samego człowieka, który wie, że nie ma ucieczki przed

³* T. Lewowicki: Nauczyciele i ich edukacja..., s. 16.

³⁹    K. Konarzewski: Sztuka nauczania. Szkota. Wrocław 1991, s. 162—164.

⁴⁰    H. Kwiatkowska: Ontologia działania..., s. 87.

⁴¹    K. Pola k: Indywidualne teorie nauczycieli. Geneza — badanie — kształtowanie. Kraków 1999, s. 139.

⁴²    Trzy sposoby wypełniania roli nauczyciela: „pedagog-etyk”, „rzemieślnik", „nadzorca pracy innych'’ opisane przez K. Polaka w pracy Indywidualne teorie nauczycieli... odnoszą się do doświadczeń, jakie wynoszą studenci z kształcenia w uczelni.

⁴³    J. Kargul: Nauczyciel w świecie ponowoczesnym. W: Problemy pedeutologii..., s. 43.

⁴⁴ Z. B a u m a n: Etykaponowoczesna. Przeł. J. Bauma n, J. To k a r s k a - B a k i r. Warszawa 1996.