3574672294

3.1. Przedmiot badań 49

większe wymagania wobec jednostki-. Jeśli rysem charakterystycznym fazy stabilizacji jest ujawnianie większej autonomii, a także generatyw-ność^{1 2} rozumiana jako twórczość i opiekuńczość, to czy te same procesy będą znajdowały odbicie w rozwoju zawodowym nauczyciela? Dobór próby badawczej — spośród czynnych zawodowo nauczycieli w wieku średnim — miał na celu zaobserwowanie, czy zmiany szkoły zaburzają stabilizację zarówno zawodową, jak i osobistą, czy też obecna sytuacja zawodowa jest przede wszystkim kontynuacją wcześniejszych etapów rozwoju?

W pracy wykorzystuję pojęcia: „indywidualny model rozwoju”, „droga zawodowa” oraz „faza stabilizacji”. Mogą one być różnie interpretowane i definiowane, toteż, opierając się na literaturze przedmiotu, sformułowałam własne definicje tych pojęć.

Indywidualny model rozwoju definiuję na podstawie rozważań zawartych w rozdziale 1, gdzie odwołałam się do wieloczynnikowych koncepcji rozwoju, a także stanowisk tych badaczy, którzy podkreślają wartość działań autokreacyjnych jako czynnika doskonalącego rozwój (M. Przetacznik, C.G. Jung, E. Erikson, J. Pascual-Leone, D. Levinson, A. Niemczyński). Rozumiem go jako: indywidualny sposób dopełniania przez jednostkę istniejącego wzorca bio-społeczno-kulturowego, przez dobrane przez nią własne cele, środki i sposoby realizacji jej rozwoju.

Droga zawodowa, kolejna kategoria bazowa, wiąże się z ewolucją nauczyciela w trakcie jego pracy zawodowej, opisanym w rozdziale 2 procesem rozwoju zawodowego, a także obecnym etapem jego aktywności zawodowej. Droga zawodowa nie może być odczytywana statycznie, ponieważ dotyczy wydarzeń przeszłych i przyszłych. Z tego względu traktuję ją jako proces. Jednocześnie, opisując drogę zawodową z perspektywy fazy stabilizacji, zatrzymuję swoje poszukiwania na etapie rozwoju zawodowego, w którym nauczyciel jest obecnie, i pytam o realizowanie roli zawodowej „tu i teraz”. W tym sensie droga musi być interpretowana również jako etap. Dymorfizm ten oddaje definicja, w której jako drogę zawodową nauczyciela określam: historię rozwoju zawodowego nauczyciela z uwzględnieniem wszelkich uwarunkowań podmiotowych i przedmiotowych oraz obecny poziom jego rozwoju zawodowego.

Koncentrując poszukiwania badawcze na fazie stabilizacji, określiłam ją jako okres, który wyznaczają: granice wiekowe 35.—65. rok życia oraz częściowe lub całkowite podjęcie zadań rozwojowych typowych dla wieku średniego.

Określając takie kryteria fazy stabilizacji, wykorzystałam koncepcję rozwojową E. Eriksona i jego ramy czasowe dla fazy, wyznaczone na lata

•1 Biograficzne..

1

P.K. Oleś: Psychologia przełomu połowy życia. Lublin 2000, s. 22.

2

^ł E. E r i k s o n: Dopełniony cykl życia. Przekł. A. Gomola. Poznań 2002, s. 82.