4189282550

PAŃSTWOWE BIBLIOTEKI DLA NAUCZYCIELI 533

zatrudnionych we wszystkich typach szkól: powszechnych, średnich ogólnokształcących i zawodowych. Przypomniano także o działalności uczelni niepaństwowych, zwłaszcza Wolnej Wszechnicy Polskiej, której pierwszym rektorem był Ludwik Krzywicki oraz Instytutu Pedagogicznego Związku Nauczycielstwa Polskiego. Wolna Wszechnica Polska powstała w 1919 r. w Warszawie, a jej zalążek stanowiło Towarzystwo Kursów Naukowych. Instytut Pedagogiczny ZNP został natomiast utworzony w 1932 r. na bazie jednego z Wakacyjnych Kursów Uniwersyteckich. Wszechnica i Instytut Pedagogiczny dokształcały nauczycieli szkół powszechnych. W szkoleniu nauczycieli, m.in. dla szkół średnich, w dużym stopniu uczestniczyli pracownicy naukowi uczelni wyższych.

Istotnym problemem jest miejsce bibliotek dla nauczycieli w infrastrukturze kultury i oświaty II RP. Autorka omawia zagadnienie w ujęciu chronologicznym, w podziale na trzy etapy: 1918-1922, 1923-1932 oraz 1933-1939. Przekonująco uzasadniła przyjętą periodyzację. Pierwszy okres wyodrębniła jako „organizacyjny”, związany z odbudowywaniem państwowości polskiej, kształtowaniem granic państwowych, scalaniem ziem przyłączonych do Polski, organizowaniem władz szkolnych, unifikacją szkolnictwa. Tworzono wtedy podręczne biblioteki władz i urzędów systemu oświaty, porządkowano istniejące i zakładano nowe księgozbiory szkolne, podejmowano próby prawnego ujednolicenia funkcjonowania bibliotek. W okresie 1923-1932 powstała duża liczba nowych bibliotek nauczycielskich, rozwijano sieć biblioteczną i poszukiwano rozwiązań modelowych. Trzeci etap polegał na „krzepnięciu” sieci, intensyfikowaniu i doskonaleniu działalności książnic, a także akcentowaniu ich roli jako „warsztatów pracy intelektualnej”.

J. Dzieniakowska, przybliżając czytelnikom kolejne okresy, przywołuje tradycję konkretnych placówek, dzięki czemu monografia może być pomocą w studiach nad historią poszczególnych bibliotek. Tak samo dzieje się, kiedy opisuje sieć biblioteczną. Wiele miejsca poświęca zagadnieniu szkolenia bibliotekarzy, czyli jednej z kluczowych kwestii w działalności książnic, a także Związkowi Bibliotekarzy Polskich jako organizacji prowadzącej działalność w tym zakresie. ZBP popierał działania prowadzone przez Studium Pracy Społeczno-Oświatowej, utworzone w 1925 r. przy Wydziale Pedagogicznym Wolnej Wszechnicy Polskiej. Był jedną z organizacji społecznych, które zainspirowały powołanie stu-~dium. Kierownikiem Studium została Helena Radlińska.

Opracowanie ukazuje rozwój kształcenia i doskonalenia zawodowego nauczycieli na szerszym tle, uwzględniając historię kultury w dwudziestoleciu międzywojennym. Chodzi głównie o rozwój polskiego radia i filmu. Do realizacji procesu dydaktyczno-wychowawczego, prowadzonego przez szkoły różnych typów, zaczęto bowiem włączać dzieła radiowe i filmowe, czego dowodem są akty prawne władz oświatowych oraz publikacje metodyczne i popularnonaukowe cytowane przez autorkę. Dzięki temu, że w rozprawie uwzględniono zasygnalizowane wątki, zainteresuje ona nie tylko bibliologów, ale także historyków badających dzieje kultury i oświaty na ziemiach polskich.

Pisząc o centralnych bibliotekach pedagogicznych, autorka zwróciła uwagę na zasługi Centralnej Biblioteki Pedagogicznej w Lublinie w zakresie opieki merytorycznej w latach trzydziestych nad bibliotekami szkolnymi, zwłaszcza funkcjonującymi przy szkołach powszechnych. Zadanie to powinno także współcześnie należeć do priorytetów w działalności wojewódzkich bibliotek pedagogicznych. Mogłoby być prowadzone we współpracy z wojewódzkimi bibliotekami publicznymi, mającymi duże doświadczenie w szkoleniu bibliotekarzy.

J. Dzieniakowska, omawiając ideę biblioteki jako „warsztatu pracy intelektualnej”, wskazuje na słabości warsztatu pracy umysłowej - w tym naukowej -nauczycieli szkół niższego szczebla niż wyższe, widoczne także współcześnie, i to często wyraźniej niż w latach II RP. Przykładem jest brak umiejętności korzystania z bibliografii, zauważalny u wielu użytkowników bibliotek dla nauczycieli. Nieprzypadkowo biblioteki pedagogiczne kładą nacisk na działalność informa-