4261638973

ESlO

Jin Suk

Rozłam pomiędzy „totalitaryzm mem” a „demokracją" Czechosłowacki rok 1989 — możliwości

Słowem wstępu

Historyczne granice, historyczne kompleksy

Czechosłowacki rok 1989 wyraźnie różni się od poprzednich przełomowych wydarzeń historycznych i w pewnym sensie je uzupełnia. Wskazuje na to rodzaj gry, polegającej na odwróceniu dwóch cyfr na osi czasu: wiosna 68/89 jesień. Czesi i Słowacy odnieśli niezwykle rzadkie, a przez to jeszcze większe zwycięstwo: mogli dokończyć „przerwaną rewolucję”'. Podczas mroźnych listopadowych i grudniowych dni przeżywali wyjątkowo podniosłe chwile — dosłownie „karnawał rewolucji”^{1 2}. Po długich dziesięcioleciach drastycznie „ograniczonej suwerenności” stali się podmiotem własnej historii, a ich marzenia się urzeczywistniały. Kiedy myślimy o narodzie jako suwerennym podmiocie własnej historii - mimo zasadniczych różnic - możemy porównać rok 1989 do przełomów z lat 1848 i 1918. Wówczas Czesi sami decydowali o swojej przyszłości. Natomiast między rokiem 1989 a przełomami z lat 1938, 1948 i 1968 jest ewidentna różnica: te „fatalne ósemki” kojarzą się głównie z tym, z czego musieliśmy zrezygnować -a zazwyczaj dochodziło przy tym do najgorszego możliwego wariantu³.

Zastanówmy się nad tym, co mogło potoczyć się inaczej, a zwłaszcza, co i jak mogło potoczyć się lepiej. Przekonanie, że historia mogła potoczyć się inaczej i lepiej, powoduje, że wśród Czechów rodzą się kompleksy i chociażby z powodów terapeutycznych zajmowanie się tym ma sens⁴. Podłoże tych kompleksów mogło być różne. Może nie rozpadłyby się Austro-Węgry jako bastion małych narodów środkowoeuropejskich. Może w 1938 r. powstrzymalibyśmy hitlerowskie Niemcy. Może w latach 1945-1948 nie dalibyśmy się wciągnąć w lewicowe

1

   Zob. P. Kenney, Karneual reuoluce: Stredm Europa 1989, Praha 2005.

2

⁵ Zob. O. Tuma, Nejhorśi można varianta: Srpen 1968, „Soudobe dejiny” 2009, nr 2, s. 318--340.

3

   Zob. H.G. Skilling, Czechoslovakia’s Interrupted Reuolution, Princeton (New Jersey) 1976.

4

Psychologicznie zabarwione pojęcie „kompleks” wskazuje na złożoność problemu lepiej niż chwytliwy medialny termin „fatalne ósemki”. Jako przykład można wymienić teksty wnikliwego diagnostyka jednej z „ósemek”, Jana Tesara (J. Tesar, Mnichovsky komp!ex: Jeho pftZiny a dftsledky, Praha 2000).