DSCF6093

466

PIOTR MACIEJ MAJEWSKI

STOSUNKI POMIĘDZY PAŃSTWEM I KOŚCIOŁEM W PRZEDWOJENNEJ CZECHOSŁOWACJI 467

Kościoła katolickiego nie powiodła się — w roku 1921 deklarowało przynależne j do niego 80% ogółu ludności, zaś w roku 1930 wciąż 78%²⁷. Niezwykle traf wydaje się charakterystyka Kościoła Czechosłowackiego pióra liberalnego p3 cysty, Ferdinanda Peroutki: „Od swego powstania nie zwrócił na siebie Łgl niczym szczególnym. Jego narodziny były jego największym osiągnięciem. Stał sf

cichym elementem czeskiego życia.--Z niedostatku oryginalności wykazy Jj

zawsze ochotę łączyć w sobie prawa i zasady innych Kościołów. Nie znaczył %j nież nic nawet w życiu kulturalnym narodu. Nie miał wpływu na filozofię, Jl wniósł żadnego nowego pojęcia społecznego, nie znalazł się znaczący pisarz, który by się do niego przyłączył, przepełniony jego ideologią, za którego pośrednictwem] odcisnąłby się w duchowej twórczości narodu. Jego bojowość skierowana byjJ

wyłącznie przeciw Rzymowi.--Czeski ateista bywał mu bliższy, niż wierzący

katolik”²⁸.

Zgodnie z tymczasowym statutem przyjętym przez Kościół Czechosłowacji 29 stycznia 1920, ideową podstawę jego działalności stanowił Nowy Testameij i jego interpretacje „w sensie obecnych potrzeb ducha” dokonywane przez apostoł łów, świętych Cyryla i Metodego, Jana Husa oraz braci czeskich. Nowa wspólnej religijna nie odcięła się całkowicie od Kościoła rzymskiego, lecz uznała za kontynuatorkę i dziedziczkę jego tradycji, ogłaszając się przy tym za kościół „poJ wszechny, czyli katolicki we właściwym znaczeniu tego słowa”. Przejęła też w większości katolicki porządek liturgiczny. Językiem obrzędowym miał być] czeski, zaś samorządne gminy wyznaniowe zarządzane były wspólnie przez diii chownych i świeckich²⁹.

W nowopowstałej wspólnocie religijnej ścierały się dwa nurty ideowe: kon-j serwatywny oraz radykalno-propaństwowy. Pierwszy z nich, popularny szczególni! na Morawach, nawiązywał do tradycji świętych Cyryla i Metodego dążąc do stwol rżenia autokefalicznego patriarchatu prawosławnego. Przewodził mu ksiądz Matei Pavlik, który po nawiązaniu kontaktów z prawosławnym Kościołem w Serbii zostali tam wyświęcony na biskupa i przyjął imię Gorazd. Nurt ten cieszył się jedna! zdecydowanie mniejszą popularnością niż radykałowie, skupieni wokół byłego] pilzneńskiego nauczyciela religii dr Karela Farskego, którzy chcieli stworzyć zupeł-J nie nową wspólnotę religijną odwołując się bezpośrednio do nauki Nowego Testa-J mentu³⁰. Kościół Czechosłowacki zrezygnował z zasady sukcesji apostolskie biskupów i byli oni wybierani przez duchownych. Pierwszych trzech biskupów powołanych zostało 6 stycznia 1925, jednocześnie patriarchą całego kościoła w]i brano dr Farskego³¹.

Chociaż schizma nie osłabiła w sposób istotny Kościoła katolickiego, w pól czątkowym okresie po I wojnie światowej znajdował się on w wyraźnej defensywie.! Wynikało to z faktu, iż czeskie partie katolickie, które stanowiły tradycyjne oparcia polityczne dla Kościoła, skompromitowały się uporczywym lojalizmem w stosun|l

| Łącznie z Kościołem greckokatolickim, i F. P1 r o u t k a, op. cii, t. III, i 1406.

i Tamże, s. 1400-1401. Kościół Czechosłowacki przejął nawet tak typowo katolicki obrzęd, jak procesje do miejsc kultu, tyle tylko, że zamiast z rzeźbami religijnymi^,odbywał je pod husydd® proporcami. Na tym tle dochodziło zresztą do zabawnych sytuacji, gdy np.' idący w procesji wierni Kościoła Czechosłowackiego odbierali procesji katolickiej figury maryjne i nieśli je dalej triumfalni® sami jako własne.

■ I KadUc, op. cit., s. 242.Por. także: 1 Peroutka, op cit,,t. III, s. 1409-1411. i| Kapras, op.cit,s.359.

do Habsburgów i były izolowane politycznie. Do 1918 roku, partie katolickie _w Czechach i na Morawach były niezwykle rozdrobnione i miały na ogół charakter reprezentacji społeczności lokalnych³². Różniły się one między sobą programem politycznym, przede wszystkim w kwestii stosunku do problemów społecznych, partie o profilu konserwatywnym stawiały sobie za główny cel obronę katolików i Kościoła przed ofensywą liberalizmu i marksizmu, natomiast partie chrześci-jańsko-społeczne dążyły do tego, aby w pierwszej kolejności doprowadzić do poprawy sytuacji robotników. Do partii konserwatywnych należały m.in.: Katolicka partia Narodowa (Katolicka strana ndrodni) działająca na Morawach, założona _w 1896 r. i kierowana przez Morica Hrubana (1862-1945) oraz partia tej samej nazwy w Królestwie Czech, założona w 1897 r. przez praskiego arcybiskupa kardynała Franza hr. Schónbom (1844-1899), kierowana później przez katechetę i literata Stefana Drozda (ur. 1907). Katolickimi partiami o programie postępowym były natomiast: Chrześcijańsko-Socjalna Partia (Krest'ansko-socialm strana) działająca na Morawach od 1899 r. pod przywództwem księdza Jana Śramka (1870-1956) oraz czeska partia o tej samej nazwie założona w 1894 r. przez socjaldemokratę Tomasa J. Jirouśka (1858-1940). W sierpniu 1918 r. doszło do zjednoczenia dwóch morawskich partii katolickich, natomiast w styczniu 1919 r. przyłączyły się do nich trzy partie działające wrCzechach, które już od 1916 r. prowadziły wspólną politykę. W ten sposób powstała Czechosłowacka Partia Ludowa (Ćeskoslovenska \idovd strana), której przywódcą został ksiądz Sramek³³. Była to w istocie federacja istniejących wcześniej .partii q/ charakterze lokalnym, które zachowały własne prezydia, przewodniczących, prasę itp., co ograniczało możliwości działania na scenie ogólnopaństwowej. Partia Ludowa cierpiała na chroniczny brak środków finansowych, czego negatywnym skutkiem były skromne i mało skuteczne kampanie wyborcze. Partia ta nie posiadała również pisma o zasięgu ogólnokrajowym, a prasa wydawana przez lokalne środowiska katolickie nie była w stanie skutecznie oddziaływać na opinię publiczną³⁴. W 1924 r. Czechosowacka Partia Ludowa rozszerzyła swą działalność na obszar Rusi Zakarpackiej, łącząc się z tamtejszą partią katolicko-unicką (Chliborobska Partija), kierowaną przez ks. Augustina Volośina (1874-1945). W 1925 roku powołana została także słowacka gałąź Czechosłowackiej Partii Ludowej.

Pod względem programowym Czechosłowacka Partia Ludowa stała mocno na gruncie oficjalnej państwowej ideologii „czechosłowakizmu”, która głosiła, iż nie istnieje odrębny naród słowacki, lecz tylko jedna nacja, jaką są „Czechosłowacy”. Srśmek od samego początku istnienia partii starał się wykazać, iż czescy katolicy są absolutnie lojalni względem państwa czechosłowackiego. Uważał on za szkodliwe i punktu widzenia interesów swej formacji politycznej angażowanie się na rzecz katolików słowackich i niemieckich, gdyż mogło to wywołać podejrzenia ze strony pozo stały qh czeskich ugrupowań o nielojalność wobec oficjalnej polityki państwowej³⁵. Nie bez wpływu na politykę partii pozostawały osobiste przekonania Śramka, który już przed pierwszą wojną światową znany był ze swej niechęci do

ⁿ Liczba pa|& katolickich ulegała zresztą dość częstym zmianom. Apogeum osiągnęła ona w roku 1911, gdy działało w sumie siedem partii odwołujących się w swych programach do katolicyzmu, pięć w Czechach i dwie na Morawach; F. Peroutka, op; cit., t. II, s. 619-620.

³³ Tamże. Per. także: J. Pecha$ek, op.cit,,s.261.

³⁵ P. G. Campbell, Die Wsąkechische Volkspartei und die Deutschen Christlichsozialen, [wij Oie Erste Tschechoslęyakische Republik, s. 296.