DSCF6100

480 PIOTR MACIEJ MAJEWSKI

protestu i odwołał przedstawicielaCzechosłowaeji przy Watykanie na konsultacji Jednocześnie gabinet Antonina Śvehly wydał 18 lipca oświadczenie, w którJB wyjaśnił, iż uczestnictwo rządu w obchodach Święta Husa nie powinno byjl interpretowane w kategoriach antykatolickiej manifestacji i zostanie uczynione! wszystko, aby sprawa ta została załagodzona⁸¹. Niemniej stosunki dypolmatyczj! z Watykanem zostały de facto zerwane na przeszło dwa lata.

Dopiero w 1927 roku doszło do ponownych negocjacji Stolica Apostolskafi -Praga, które uwieńczone zostały podpisaniem 17 grudnia tego roku modus vivendi 1 — najniższego rangą porozumienia normującego' Stosunki państwa i KościoM Układ ten przewidywał, iż granice diecezji i prowincji zakonnych zostaną do- i stosowane do aktualnych granic państwa tak, iż żaden z czechosłowackich katolików nie będzie podlegał jurysdykcji obcych biskupów, przed nominacją każdego! z arcybiskupów, biskupów i koadiutorów oraz ordynariusza polowego rząd będzie! miał prawo wypowiedzieć się, czy nie zgłasza wobec niego sprzeciwu o charakterki politycznym (ze stosownym uzasadnieniem), a nowo mianowani'biskupi będą skla- ] dali przysięgę wierności Republice. Wymienionymi powyżej hierarchami Kościoła 1 w Czechosłowacji, a także przełożonymi znajdujących się tam domów zakonnyJI będą mogli zostać wyłącznie obywatele czechosłowaccy. Oddzielny punkt porozą! mienia określał zasady prowizorycznego administrowania dobrami kościelnymi® 1

Stosunki pomiędzy Czechosłowacją a Kościołem katolickim weszły tymi samym w zupełnie nową fazę. W 1927 r. ponownie otwarta została nuncjatura w Pradze, zaś w maju 1928 r. czechosłowacka placówka dyplomatyczna przy 1 Watykanie, którą do 1925 r. kierował przedstawiciel w stopniu charge d’affakęm podniesiona została do rangi poselstwa. Pierwszym posłem Czechosłowacji przyj Stolicy Apostolskiej mianowany został Vladiimr Radimsky. Innym przejawem! dobrych relacji, a zarazem znakiem dobrej woli ze strony Stolicy Apostolskiej było! odwołanie niechętnego Czechom nuncjusza Marmaggiego i zastąpienie go, w mar-1 cu 1928 roku, przez msgr. Piętro Ciriaciego, który brał udział w negocjacjach, do® tyczących modus vivendi^s3. Wymiernym rezultatem detente we wzajemnych re i lacjach było również poparcie udzielone Masarykowi przez posłów czeskich i;nie» mieckich partii katolickich w wyborach prezydenckich w 1927 roku⁸⁴. Znakiem ! poprawnych stosunków było także objęcie przez rząd patronatu nad millennium I męczeństwa św. Wacława, obchodzonym z udziałem prezydenta Masaryka, jako I uroczystość państwowa w 1929 roku⁸⁵. Do formalnego uregulowania spraw gramc 1 słowackich diecezji jednak wtedy nie doszło.

W żadnych wyborach parlamentarnych czechosłowackie partie katolickie nie^{1 2}1 powtórzyły sukcesu z roku 1925. Paradoksalnie przyczyną tego była przede wszy I stkim stopniowa normalizacja stosunków pomiędzy państwem a Kościołem! I W sytuacji gdy zakończył się okres nagonki na Kościół,'czechosłowaccy katolicll nie czuli się w obowiązku udzielać ciągłego poparcia partiom stawiającym sobie liii cel obronę jego interesów. W wyborach w 1929 r. Czechosłowacka Partia Ludowi zdobyła 25 mandatów do izby niższej parlamentu, ludacy 19 mandatów, zaś katojl licy niemieccy 14. W roku 1935 rezultaty te były jeszcze gorsze — ĆLS i partia!

kończyła się również współpraca partii katolickich w ramach prawicowej koalicji. t jo rocznicę utworzenia Czechosłowacji wspomniany już w niniejszym artykule, bitny działacz ludacki Vojtech Tuka, opublikował w „Slovaku” artykuł pod -tulem „Vacuum iuris”, w którym kwestionował prawomocność istnienia czechosłowackiego państwa. Rozpoczęte przeciwko niemu śledztwo ujawniło jego kon-Aj i węgierskim wywiadem. Przed wyborami w październiku 1929 roku Tuka został skazany na 15 lat więzienia za zdradę stanu, zaś ludacy na znak protestu przeciwko temu wystąpili z koalicji^{3 4}. Z nowej koalicji, która powstała po wyborach

uzyskały po 22, natomiast DCV 6 mandatów poselskich⁸⁶. Dość szybko

razem z udziałem partii lewicowych, wykluczeni zostali również niemieccy

ty®

katolicy. Niemniej nie przeszli oni tym samym do opozycji, trwając w dziwnym położeniu partii neutralnej względem gabinetu. Dopiero w 1936 r. weszli ponownie do rządu pozostając w nim aż do marca 1938 r.⁵.

Ponowne ochłodzenie stosunków nastąpiło w pierwszej połowie lat trzydziestych. Wynikało ono w pewnym stopniu ze zmiany sytuacji międzynarodowej. Zawarcie przez Watykan w 1929 roku konkordatu z faszystowskimi Włochami, a następnie w 1933 ź rządzonymi przez Hitlera Niemcami interpretowane było jako symptom politycznej reorientacji Stolicy Apostolskiej. Wzbudzało to niepokój w Pradze, gdzie obawiano się przede wszystkim, iż Kościół może poprzeć swym autorytetem narastające wśród katolickich Niemców sudeckich tendencje separatystyczne. Na pogorszenie się stosunków pomiędzy państwem a Kościołem wpłynęło również ujawnienie przez prasę konfliktu pomiędzy nuncjuszem Ciriacim, a praskim arcybiskupem Kordaćem, którego efektem było zmuszenie przez Watykan ostatniego z nich w 1931 roku do złożenia rezygnacji. Trudno jest, oczywiści1 uznać władze Czechosłowacji za stronę w tym konflikcie. Jednakże opublikowanie w styczniu 1934 przez prasę listu Kordaća, w którym ujawnił on cały spór, przedstawiając jednocześnie argumenty na swą obronę nie służyło utrzymaniu dobrych relacji ze Stolicą Apostolską (niewątpliwie duża była w tym czasie-„zasługa^ prasy, która wbrew woli Kordaća opublikowała list przed jego śmiercią i w czasie trwania misji dyplomatycznej Ciriaciego)⁶.

Nakładała się na to niechęć, jaką wśród czeskich polityków powodowało angażowanie się Kościoła w sprawy słowackie. Najbardziej spektakularny konflikt w tej kwestii nastąpił w sierpniu 1933 roku w związku z obchodami 1100-lecia panowania chrześcijańskiego księcia Pribiny w Nitrze. Rząd czechosłowacki oba-wiająejsię, że uroczystość może stać się okazją do manifestacji na rzecz autonomii Słowąpji, profilaktycznie przejął organizację obchodów. Z góry wykluczono wystąpienia wszystkich „nieprawomyślnych” polityków, w tym w pierwszej kolejności Hlin|| przewodniczącego słowackich ludaków będącego dla znacznej części Słowaków niekwestionowanym autorytetem. Mimo tych środków ostrożności, sytuacja wymknęła się organizatorom spod kontroli, gdyż tłum wyniósł na ramionach Hlinkę na trybunę i uroczystość przemieniła się w autonomistyczny wiec⁷.

Wydarzenia te wywołały fale protestów w czeskiej prasie, czego apogeum stanowił artykuł agrariusza Jósefa Yranego opublikowany w dzienniku „Venkov”,

1

A. K. Hubę r, op. s 189.

HJ. 11 p r a i op. cii, s. 341. Układ ten wszedł w rycie 2 lutego 1928.

B L. N1 m 1 c, op. cii, $. 138-139.

I    La Rćpublique tch£coslovaque 1918-1948. Une expirience de democratie wyd. V. S.

matey, R. Luźa, Paró 1987, s. 123.    EMEl 'CŁS

2

   K ad lec, op. cii, 1 244.

3

J. Honajzep, op. eit., s. 38-39.

4

E. Cap ck, op. cit., s. 102.

5

^ F. G. C a m p b e 11, op c t, s. 301-302.

6

^ A. K. Hubę op. cit., s. 190.

7

° ^Tamże, s. 192.