DSCF6095

470 PIOTR MACIEJ MAJEWSKI

w większości byli zwolennicy dawnego austriackiego obozu patriotycznego. Pani ta powstała oficjalnie 2 listopada 1919, gdy ogólnokrajowy zjazd niemieckie! katolików przyjął program sformułowany latem tego samego roku przez trzech ni$ mieckich profesorów uniwersytetu praskiego: biskupa sufragana praskiego Wenzetó Frinda (1873-1932), Karla Hilgenreinera (1867-1949) oraz Roberta Mayr-Hartinga (1874-1941)¹. W swym programie DCV akcentowała konieczność współprac pomiędzy Kościołem a państwem, domagała się zapewnienia nienaruszalności małżeństwa ze względu na jego sakramentalny charakter, opowiadała się za ochroną własności prywatnej, a jednocześnie postulowała podjęcie kroków na rzecz po-prawy sytuacji robotników, przede wszystkim przez wprowadzenie powszechnych ubezpieczeń społecznych. Jako jedna z partii reprezentujących czechosłowackich; Niemców DCV żądała także daleko idącej autonomii administracyjnej regionów zamieszkiwanych przez mniejszości, odwoływała się do niemieckiego solidaryzml narodowego, lecz deklarowała chęć porozumienia się z innymi narodami Czechol Słowacji. Partia ta była pierwszym z niemieckich ugrupowań parlamentarnych, które zdecydowało się włączyć w czechosłowackie życie polityczne².

Na czechosłowackiej scenie politycznej działały również niewielkie partie, reprezentujące katolików węgierskich i polskich. Były to: Chrześcijańsko-Socjatoaj Partia Krajowa (Orszagos keresztenyiszocialista part) oraz Związek Śląskich Kato-J lików. Ich znaczenie polityczne było jednak minimalne³.

Wielość czechosłowackich partii katolickich odzwierciedlała wielonarodowi I strukturę ludności państwa. Był to charakterystyczny element systemu pohtycznegjl I Republiki, w którym każda z sił politycznych (poza mternacjonaUstycznymiijl z zasady komunistami) dzieliła się na „gałęzie” odpowiadające poszczególnymi narodowościom. W przypadku partii katolickich było to o tyle niekorzystne z punk I tu widzenia czechosłowackiej racji stanu, iż nie wykorzystywane były w ten sposób I potencjalne możliwości integracji różnych narodowości, jakie dawał uniwersał-1 styczny charakter religii katolickiej. Oddzielnym problemem jest oczywiście to, iż I twórcy czechosłowackiego państwa nie przewidywali dla katolicyzmu, czy tez I ogólniej rzecz ujmując, dla religii roli czynnika integrującego państwo. Pod tyrał względem Czechosłowacja była jedynym wyjątkiem pośród państw, które powstałej po zakończeniu pierwszej wojny światowejTWŚzystkie pozostałe państwa, niell zależnie od osobistych przekonań ich przywódców, w mniejszym lub większym I stopniu starały się uczynić z religii czynnik jednoczący obywateli lub umacniająca I pozycję narodu rządzącego. Taką rolę spełniał np. katolicyzm w Polsce i w Austrii! I czy też protestantyzm na Łotwie i w Estonii.

Poza partiami katolickimi, wszystkie pozostałe ugrupowania działające nara czeskiej scenie politycznej były albo programowo antykościelne, albo w naj-1 lepszym przypadku ze względów pragmatycznych zachowywały w kwestiach wy;B znaniowych daleko idącą rezerwę. Trudno jest jednoznacznie wskazać, która I z partii politycznych zajmowała najbardziej nieprzejednane stanowisko wobec Kościoła, gdyż wewnątrz wszystkich sił politycznych występowały liczne podziały; również w kwestiach wyznaniowych. Praktycznie w każdej partii wskazać można B było jednakże wyraźne skrzydło antyklerykalne. Największa grupa antykatolickie*

[lolgnsisó straf^^rodne socialisticka) oraz socjaldemokratycznej (Ćeskoslovenskd \_(rano sociólrtŚ demokratickó). Partie te opowiadały się kategorycznie za konstytu-⁵ jnym rozdziałem Kościoła i państwa, a gdy nie udało się tego przeforsować, Ujmowały inicjatywy ustawodawcze mające na celu ograniczenie wpływów kościoła katolickiego w społeczeństwie. Szczególnie znanymi przeciwnikami Kościoła byli: socjalista Teodor Bartośek (1877-1945) i narodowy socjalista Jifi Stfibntf (1880-1958)⁴⁶. W pierwszych latach niepodległości socjaliści byli również najbardziej zagorzałymi przeciwnikami Czechosłowackiej Partii Ludowej. Zaciekłość, jaka towarzyszyła ich wystąpieniom, doskonale oddaje okrzyk jednego z przywódców socjaldemokratów, Rudolfa Bechyne, skierowany w czasie debaty parlamentarnej d3 Srńmka: „Wylecisz stąd, ty czarny klecho”⁴⁷. Narodowi socjaliści zwalczali Kościół katolicki również dlatego, iż w swych koncepcjach nawiązywali do tradycji husyckich. W związku z tym niektórzy z nich (przedeWszystkim StribT-

popierali Kościół Czechosłowacki, sądząc, iż jest to najlepszy sposób, aby ostatecznie zerwać więzi łączące naród czeski z Rzymem⁴⁸. Socjaldemokraci byli natomiast areligijni programowo. Ich podejście do spraw polityki wyznaniowej najlepiej ilustruje wypowiedź premiera Tusara z 1919 roku, gdy powitał on przedstawicieli novyo utworzonego Kościoła Czechosłowackiego słowami: ”Moi panowie, dziś przyszedł czas, aby likwidować stare kościoły, a nie zakładać nowe!”⁴⁹.

Czechosłowacka partia agrarna (Republikańska strana zemedelskeho a malo-rolnickeho lidu) iależąca do czechosłowackiej prawicy prezentowała ambiwalentny stosunek do kwestii wyznaniowych. W pierwszych latach niepodległości niektórzy agrariusze dorównywali'niemalże lewicy pod względem intensywności antyklery-kalizmu. W ich szeregach nie brakowało działaczy znanych z antykatolickich poglądów, jak chociażby publicysta Josef Vrany (1874-1937), jednak stojący na czele partii do roku 193$ kilkukrotny premier Antonin Svehla (1873-1933) podchodzi w sposób pragmatyczny do obecności katolików w życiu politycznym. To właśi#ż jego jniK^y^y^zechosłowacka Partia Ludowa włączona została we wrześniu 1921 roku do koalicji rządowej, stając się w ten sposób jednym z filarów systemu politycznego I Republiki⁵⁰. Bardzo często agrariusze współpracowali z czechosłowackimi ludowcami na forum parlamentu, gdyż ich interesy były zbieżne. Z drugiej strony, obie partie walczyły ze sobą o głosy tego samego segmentu elektoratu, co powodowało, iż w czasie kampanii wyborczych zapominały o łączącychje celach politycznych. Agrariusze, jako partia bogatsza i bardziej wpływowa, uciekali się np. dofinansowania! secesjonistów, którzy decydowali się wystąpić z Czechosłowackiej Partii Ludowej⁵¹.

Również partia jiarodowo-demokratyczna (Ćeskoslovenska narodni demo-bacie), znajdująca się na prawicy czechosłowackiej sceny politycznej, początkowo była raczej wrogo nastawiona względem Kościoła katolickiego. Znaczną część jej działaczy stanowili politycy o światopoglądzie liberalno-narodowym, których sto-

D. B r a n d e s, Di$ts§he$fii<^0wakischen National-Sozialisten, [w:] Die Erste Tschecho-

^sl°wkische Republik, s. 126-127 i 133.

P P e I o u t k a,! op. cit., t. II., s. 626. D. Brand e&s, op. eit., s. 133-*^J- P e c h a ć e k, op. cit., s. 263-264. ]^P- °* C a m p b e 11, op. cit, s. 296.

^J- Pechaćek, op. cit, s. 269.

H. S c h U t z, Die Deutsche Christlichsozosiale Yolkspartei in der Ersten Wpęhechoslo wakisetm Republik, [w:] Die Erste Tschechoslowakische, s. 276.

Tamże, s. 276-277.

Szerzej na temat tych partii: L L i p s c h e r, Dięmagyarischen, polnischen, ruthenischen und jiidischen Parteien in der ĆRS, [w.] Die Ertse Tschechoslowakische Republik, s 217-240. i