str 12

Kształtowanie się nowoczesnego wzoru życia rodzinnego 113

Nie tylko chrześcijanie byli zwolennikami monogamii. Słynny myśliciel, popularyzator wiedzy o świecie i założyciel pierwszego prywatnego uniwersytetu Keió, Fukuzawa Yukichi, w swojej autobiografii pisze z pogardą o przywódcach Meiji: „Trzymają konkubiny w swoich domach i poza domem, popełniając przestępstwo poligamii, ale nie odczuwają z tego powodu żadnego wstydu; nawet nie próbują tego ukrywać. Trzeba powiedzieć, że ci ludzie z jednej strony rozpowszechniają nową cywilizację, a z drugiej — praktykują degradujące stare obyczaje.”²⁴

Nieprzestrzeganie zasad monogamii przez mężczyzn burzyło harmonię między małżonkami, a kobietom wysokiego stanu często uniemożliwiało posiadanie jakiegokolwiek życia uczuciowego. Wydane za mąż bez pytania ich o zgodę, poświęcone w interesie rodu, bywały żonami tylko tytularnymi, jeśli mąż nie znalazł w nich niczego pociągającego. W przeciwieństwie do mężów, żony obowiązywała absolutna wierność małżeńska, co w⁷ tej sytuacji prowadziło do ich niespełnienia w roli żony i matki. Ich pozycja w domu była wysoka, ale zmuszała je - paradoksalnie — do poświęcenia wdasnych uczuć na rzecz interesów⁷ rodu. Dzieci konkubin zobowiązane były zwtracać się do oficjalnej żony per „matko”, co nie pozwalało jej zapomnieć, że matką nie jest i nigdy nie będzie. W przeciwieństwie do kobiet ze stanów niższych nie miały rów-nież prawie szans na rozwód, ponieważ rozwody były w tym środowisku znacznie rzadsze. Fukuzaw^ra pisał: „Jestem pewien, że większość ludzi w dzisiejszej Japonii, a szczególnie kobiety z wyższych sfer, są po mojej stronie. Dlatego mam zamiar starać się, dopóki żyję, aby doszło do zaprzestania tego niezdrowego obyczaju.”²⁵

Rozwody w Japonii epoki Meiji były nader częste, co potwierdzają oficjalne statystyki, prowadzone od 1883 roku. Współczynnik rozwodów (liczba rozwodów na 100 małżeństw) wynosił w 1883 roku 3,39 i zmniejszał się powoli po wyprowadzeniu now^Tego kodeksu cywilnego w 1898 roku, ale jeszcze na początku XX wieku był na tyle wysoki w porównaniu z „cywilizowanym” Zachodem, że stał się przedmiotem prasowych dyskusji. Pojawiały się wówczas w prasie japońskiej artykuły o tytułach wskazujących na wagę tego tematu: „Pierwsze miejsce w rozwodach w⁷śród narodów całego świata” (1902), „Japonia przewodzi światu w rozwodach” (1916), „Najwięcej rozw^rodów na świecie” (1917).²⁶

Często powtarzającym się zarzutem Zachodu w⁷obec japońskich obyczajów małżeńskich bvła również łatwość uzyskania rozwodu. Dane z urzędów⁷ tzw. sędziów miejskich z okresu Edo pokazują, że miejscy sędziowie wyrokowali w sprawach rozwodowych nader rzadko. Po wyprowadzeniu nowoczesnego systemu prawnego

²⁴    Fukuzawa Yukichi, The Autobiography of Fukuzawa Yukichi, The Hokuseido Press, Tokyo 1981, s. 310.

²⁵    Ibidem, s. 306. Fukuzawa napisał w 1885 r. trzy eseje poświęcone sprawom rodziny i monogamii: Nipport fujinron (O kobiecie japońskiej), Hinkóron (O moralnym postępowaniu) i Shijin shoseiron (O moralności mężczyzny).

²⁶    Zob.: Harald Fuess, Divorce in Japan. Family, Gender, and the State 1600—2000, Stanford University Press, Stanford 2004.