83457 str 10

Kształtowanie się nowoczesnego wzoru żyda rodzinnego 111

hierarchię i zagrażające trwałości rodu. Należy tu podkreślić, że takie podejście do małżeństwa nie było wyłącznie japońską specyfiką. Michelle Perrot i Annę Martin--Fugier piszą: „wszystkie społeczeństwa - z wyjątkiem naszego, w którym zanikły struktury- pośrednie, pozostawiając państw'0 i komórkę małżeńską niejako sam na sam —wyrażały nieufność wobec nadmiernej miłości małżonków' do siebie nawzajem, gdyż z jej pow'odu mogli oni zapomnieć o innych powinnościach wobec społeczeństwa”.²⁰

Osią, wokół której koncentrowały się dyskusje na temat nowoczesnej rodziny i kałei, była powstająca japońska klasa średnia. Tworzyły ją rodziny, w których mężczyzna posiadał wykształcenie średnie i zajmował się pracą umysłową. Cechą charakterystyczną nowej klasy średniej było to, że jej miejsce w społeczeństwie nie było oparte na własności ziemskiej, a także fakt, że większość jej członków przeniosła się do wielkiego miasta z prowincji, pozostawiając za sobą oparte na feudalizmie Edo sieci powiązań (i zobowiązań) rodzinnych. Ich miejscem zamieszkania stał się niewielki dom jednorodzinny, często wynajmowany, w którym nie było ani teściów, ani licznej służby, tak charakterystycznej dla dawnych czasów. „Nowa rodzina” miała swobodę i umiarkowane, ale dostateczne zasoby finansowa na to, aby realizować modny i postępowy tryb życia w dużym mieście. Częścią takiego stylu życia było kałei, ognisko domowe, nad którym czuwała gospodyni domow'a, realizująca ideę rydsai kembo, czyli dobrej żony, mądrej matki. Pojawiły się wówczas pojęcia stylu i dobrego smaku w architekturze domu i wmętrza, a ideałem szybko stał się dom jednorodzinny ulokowany w mieście, ale z dala od zgiełku i ciasnot}' śródmieścia.'¹ Można tu wspomnieć, że właśnie na realizacji warunków do urzeczywistnienia marzeń nowej klasy średniej o własnym domu w ładnej i spokojnej okolicy powstały podwaliny fortuny jednej z najbogatszych rodzin XX-wiecznej Japonii — rodu Tsutsumi.

W przeciwieństwie do otwartego i wspólnotowego świata miejskiej klasy robotniczej i świata chłopskiego, w których nie było rozróżnienia pomiędzy sferą produkcji a sferą konsumpcji, rodzina nowej klasy średniej była oddzielona od sfer}' publicznej i od rynku. Służyło to budowie i ochronie „pńvacy”.²² Kultywowanie takiego stylu życia wymagało kombinacji pieniądza, dobrego wykształcenia i tego rodzaju wyrafinowana, na które mogła sobie pozw-olić ograniczona część społeczeństwa.

Opiniotwórczą rolę odgrywali w tym dyskursie i procesie zmiany społecznej tzw. ideolodzy minkan (voxpopuli), czyli intelektualiści i dziennikarze, którzy podejmowali, oprócz innych, także temat „nowej rodziny”, „nowego ogniska domowego”, zakładali periodyki poświęcone rodzinie i byli autorami artykułów przeznaczonych dla kobiet w' prasie popularnej. Pisali oni o potrzebie reformy stosunków' w rodzinie, w tym relacji

²⁰    Michelle Perrot, Annę Martin-Fugier,,Aktorzy”, w: Od rewolucji francuskiej do I wojny światowej, w serii:

Historia życia prywatnego, red. Michelle Perrot, Ossolineum, Wrocław - Warszawa - Kraków 1999, t.

4, s. 198.

²¹    Jordan Sand, House and Home in Modem Japan, op.cit., s. 13.

²²    We współczesnej japońszczyźnie „privacy” (jap.puraiiashii) jest słowem bardzo popularnym i określa

to wszystko, czego jednostka lub rodzina nie chce pokazać światu.