str 14

Kształtowanie się nowoczesnego wzoru życia rodzinnego 115

jednej ze stron. Japońskie małżeństwa natomiast są aranżowane przez dwie rodziny, a wejście w małżeński związek jest krokiem mniej uroczystym i mniej nieodwołalnym. Prawo japońskie stoi neutralnie z boku zarówno na końcu, jak i na początku. Bo chociaż małżeństwo jest prawnym kontraktem, dopóki trwa, może ono, podobnie jak inne kontrakty, zostać zakończone w wyniku żądania i zgody obu stron kontraktu.”²''

Stołowa rewolucja i nowoczesna ryosai kembo

Reformatorzy Meiji, propagując nowy styl życia rodzinnego, chcieli znacznie więcej niż tylko oddzielenia przestrzeni prywatnej od publicznej na wzór Zachodu. Wiązało się z tym przekonanie, że kobiety powinny w nowym bomu pełnić role zasadniczo różne od dotychczasowych, że relacje małżeńskie i relacje pomiędzy rodzicami a dziećmi powinny ulec zmianie i że pionierem tego now^rego stylu życia powinna być japońska klasa średnia. Nowe koncepcje były przykrojone do jej potrzeb i materialnych możliwości i prezentowane jako przykład nowoczesności i warunek niezbędnej modernizacji Japonii.

Nie omawiając tutaj interesujących dyskusji o bomu, jakie miały wówczas miejsce, przejdziemy do zmian, które zaczęły się wówczas dokonywać pod wpływem tych dyskusji, chociaż prawdziwe ich rozpowszechnienie i wyparcie starego modelu życia rodzinnego z okopów japońskiej prowincji zajęło następne sto lat. Przede wszystkim skutkiem nowego podejścia do życia rodzinnego był stopniowy zanik obyczaju, pozwalającego mężczyźnie na sprowadzanie konkubin i ich dzieci do wiasnego domostwa. Obyczaj ten kłócił się z wiktoriańskimi wyobrażeniami o moralności i w związku z tym był uważany za barbarzyński przez ludzi Zachodu, a także przez reformatorsko nastawionych Japończyków.

Drugą zmianę, która zaczęła być widoczna w okresie Meiji, stanowiło oddzielenie pomieszczeń dla służby od pomieszczeń rodzinnych. Przypomnę, że w poprzednim typie domostwa pomieszczenia były segregowane przede wszystkim ze względu na płeć i status społeczny domownika, więc nastąpiła tutaj wyraźna zmiana perspektywy. Służba nie była nieustannie obecna w życiu nowej klasy średniej, warowanie służby pod drzwiami i spanie w pomieszczeniu sąsiadującym z sypialnią zastąpione zostało dzwonkiem - wynalazkiem dla Japończyków' egzotycznym. Poprzednio męska część samurajskiego domu pełniła funkcję reprezentacyjną i quasi-publiczną, do której dostęp mieli goście i klienci pana domu. W nowej wersji tę funkcję zaczęła pełnić tzw. yoma, czyli niewielki pokój tuż przy wejściu (zwykle na prawo od wejścia), z podłogą, krzesłami, niewielkim stolikiem, czasem i biurkiem, podczas kiedy reszta domu była nadal „japońska”, tj. składała się z wyłożonych matami pokoi poprzedzielanych

Basil Hall Chamberlain, Japanese Things Being Notes on Yanous Subject Connected with Japan, Charles E. Tuttle, Rudand, Yermont, Tokyo 1971, s. 309.

29