str 17

Japonia okresu Meiji Kształtowanie się nowoczesnego wzoru życia rodzinnego 117

Japonia okresu Meiji Kształtowanie się nowoczesnego wzoru życia rodzinnego 117

swoich gości bez ako kyakuma (czyli 0. XIX w. zaczęły 5Ób rozpowszech-lodnim” wnętrzu, prawdopodobnie :e w Tokio w 1874 )uble-hung”, czyli ednej z nich. Dom v nim cesarz Meiji. nek połączony był dm domem, który

deiji, którzy budo-yoma spełniał cały )brym przykładem rojektowany przez ;kiej architektury/² ie europejsko, okna - służący do „ofi-neblowane elegan-alni - dopasowana > wejściu na piętro, :om zwiedzającego korytarza, którego

domu sprzęt, który 3. Był to stół, jeden rzy nim gromadzić w epoki Edo czymś liniałam wcześniej, uczony nową nazwą

w Shibamata (dzielnica 15. roku Taishó.

rz. na 40 cm warstwa sło-•ą sitowia i obramowane :ech standardów' — kjoma ianchima (85x170x5 cm).

teburu (od ang. table) stał się integralną częścią nowego środowiska rodzinnego. Nie od razu weszły w użycie krzesła. Japoński stół używany w domu był przez długi czas niskim stołem, przy którym można było siadać bezpośrednio na tatami albo na położonej na nich cienkiej poduszce. Do siedzenia przy takim stole używane były czasami (i są nadal) krzesła bez nóg (%aisu).

Wspólny stół nie tylko ułatwiał wspólne jedzenie, przyczyniał się także do zaniku hierarchii domowej. Pan domu mógł siadać na honorowym miejscu, tj. tyłem do alkowy, a przodem do wejścia, ale stracił przywilej jedzenia w całkowitej osobności. Jedząc przy jednym stole, trudno było zachowywać stary obyczaj serwowania głowie domu jedzenia wyraźnie lepszego niż innym domownikom, bo i ojcu trudniej było znosić spojrzenia dzieci łakomie zerkających na jego talerz... Weszły wówczas w użycie potrawy „jednogarnkowe” — stawiane na stole w garnku, do którego każdy członek rodziny sięga pałeczkami - przedtem w Japonii praktycznie nieznane. Jak wielką rewolucją było wprowadzenie wspólnego stołu, można sobie uzmysłowić, gdy się pamięta, że w japońskim feudalnym społeczeństwie hierarchie społeczne były tak silne, iż nie było w rodzinie dwóch ludzi równych sobie pozycją/’ a jedzenie z jednej powierzchni przez ludzi o nierównej pozycji było uważane za przekroczenie zasad etykiety

Za wyprowadzeniem stołu szło wyprowadzenie koncepcji pokoju jadalnego. W tradycyjnym japońskim domostwie nie było jadalni, samuraj jadł w reprezentacyjnym pokoju, jego rodzice w swoich pokojach, a dzieci i żona zazwyczaj razem ze służbą. Nowoczesne koncepcje architektoniczne epoki Meiji wprowadziły do domu nowej klasy średniej jadalnię, jak i osobne pokoje do spania. Architekci przypuścili szturm na tradycyjne rozmieszczenie pokoi wyłożonych tatami, budowlanych w „amfiladzie” i oddzielonych cienkimi przepierzeniami shóji. Pojawiła się koncepcja wyprowadzenia wewnętrznych ścian, zapewniających pewną dozę prywatności dla rodziny, jak i przeprowadzenia przez środek domu korytarza (róka), który dawał dostęp do poszczególnych pokoi i oddzielał część używaną przez domowników od części używanej przez służbę. Należy podkreślić, że pojęcie prywatności odnosiło się do relacji rodzina — służący i rodzina — świat zewnętrzny, a nie do prywatności poszczególnych członków⁷ rodziny.

Ośrodkiem, sercem domostwa now^rego typu miała stać się kobieta, żona, na której barkach złożono odpowiedzialność za stworzenie właściwej domowej atmosfery i za bezkolizyjne funkcjonowanie hómu. Nadawało to kobiecie now-ąrolę społeczną, która zamykała ją w domu, ale za to dawała jej w tymże domu pozycję dominującą, co było zasadniczym zwrotem w stosunku do tradycyjnej rodziny samurajskiej. Ideologicznym uzasadnieniem tej nowej roli kobiety stała się stworzona wówczas koncepcja ryósai

³⁴ Z tego też powodu bliźniaki były uważane za wybryk natury i często jedno dziecko zabijano przy urodzeniu, a i dzisiaj bliźniaki są zwykle dzielone na urodzonego wcześniej i urodzonego później, bo inaczej nie sposób byłoby określić ich hierarchii w rodzeństwie.