str 8

Kształtowanie się nowoczesnego wzoru życia rodzinnego 109

większy nacisk na „dekorum”, czyli na zewnętrzną formę podziału płci w środowisku domowym, co zbliżało bogate rodziny do w⁷zoru samurajskiego, jako do wzorca społecznie wyższego, a więc pożądanego.

W domach mieszczańskich i chłopskich (naw^ret tam, gdzie domostwa były dostatecznie obszerne) pomieszczenia nie były podzielone na „męskie” i „żeńskie”, posiłki jadano razem, chociaż każdy dostawiał osobną tacę, i były to momenty ożywionej komunikacji, w przeciwieństwie do domu samurajskiego, gdzie podczas posiłku miała panować martwa cisza (i zresztą, ze względu na fizyczną separację, nie było w⁷ zasadzie do kogo ust otworzyć).

Im niżej schodzimy w hierarchii materialnej (w odróżnieniu od hierarchii społecznej, która nakazywała najniżej stawiać kupców; pod koniec epoki Edo znacznie bogatszych od wielu samurajów*), tym bardziej japońskie domostwo jest pozbawione barier płci i hierarchii, niemożliwych do utrzymania w sytuacji, gdy jest tylko jedna izba, w której wszyscy muszą żyć i sypiać pospołu... Posiłki rówmież są wspólne, z charakterystycznym dla nich nieładem, bo każdy siadał ze swoimi miseczkami w dowolnym miejscu, byle razem i w pobliżu garnka z ryżem, którym zawiadywała żona lub matka głowy gospodarstwa domowego.

Nowa rodzina w nowych czasach

Alice Mabel Bacon, amerykańska autorka obszernej monografii o japońskich kobietach, wydanej po raz pierwszy w 1891 roku, w⁷ rozdziale dołączonym do drugiego wydania z 1902 roku pisała: „Mężczyźni Nowej Japonii, którzy są coraz bardziej zaznajomieni z zachodnimi opiniami i obyczajami, mimo że w wielu wypadkach odsuwają od siebie ze zgrozą myśl, że ich kobiety mogłyby zacząć przypominać śmiałe, asertywne i na poły zmaskulinizow⁷ane kobiety Zachodu, wykazujątym niemniej rosnące niezadowolenie z miałkiego i ograniczonego życia swych żon i córek, wykazują rosnącą wiarę w to, że lepiej wyedukowane kobiety tworzą lepsze ognisko domowe i że europejski i amerykański ideał rodziny jest produktem bardziej rozwiniętej cywilizacji niż japońska”.¹

W epoce Meiji, kiedy Japonia otwarła się na wypływy Zachodu i czerpała zeń pełnymi garściami, chcąc nadrobić rzeczywiste i wyimaginowane zaległości, zaszły radykalne zmiany w kształcie japońskiej rodziny i w przypisywanej jej społecznej roli. Przede wszystkim pojawiło się rozróżnienie ie i bomu. Pierwsze rozumiano jako stary system opartych na neokonfucjanizmie feudalnych zależności i obowiązków, odrzucający w^rolny wybór jednostki na rzecz realizacji rodowych interesów⁷ i wymagający bezwzględnego podporządkow⁷ania się w⁷oli głowy rodu, a drugie jako - oparte na zachodnich wzorcach - środowisko rodzinne wprowadzające ciepło i porozumienie między

17

Ibidem, s. 296-297.