DSCF6094

468 PIOTR MACIEJ MAJEWSKI

Niemców¹. Chociaż Czechosłowacka Partia Ludowa wielokrotnie wyst w obronie katolików, jej program nie zawsze był zgodny z polityką Koi ^: Można nawet powiedzieć, iż w sytuacji dylematu pomiędzy lojalnością wzaled i państwa a wiernością celom Kościoła, Srńmek z zasady decydował się na pierwszej z nich.

Przywództwo duchownego w partii działającej na mocno zlaicyzowanej skiej scenie politycznej było samo w sobie fenomenem. Ksiądz Jan Śr&mek k| niewątpliwą indywidualnością i należał do czołowych postaci czechosłowackiego życia politycznego. W pierwszych latach naszego stulecia był jednym z pm.. wódców tzw. modemy katolickiej na Morawach, żywo interesował się też problJ mami społecznymi, będącymi skutkiem postępującej industrializacji monarchii ,Postępowość” zadecydowała najprawdopodobniej o wyborze Sramka na prze. wodniczącego Czechosłowackiej Partii Ludowej, gdyż czescy i morawscy działacze katoliccy obawiali się, że politycy wyznający bardziej konserwatywne poglądy ąjg sprostają wyzwaniom nowej sytuacji społecznej i politycznej². Nadzieje wiązane ze Sramkiem nie okazały się płonne. Już w roku 1920 wszedł on do nieformalnej grupy pięciu najbardziej wpływowych polityków (tzw. petki), która koordynowała poczynania największych czechosłowackich ugrupowań. Od upadku we wrześniu 1921 roku rządu Vlastimila Tusara (1880-1924) popieranego przez tzw. czerwono-' -zieloną koalicję socjaldemokratów i agrariuszy, Sramek był członkiem wszystkich gabinetów powoływanych przez większość parlamentarną, co jest o tyle ciekawe,, iż sprawował funkcje ministerialne w okresach, gdy rząd prowadził polityk konfrontacji z Kościołem katolickim. W takich sytuacjach Sramek przeżywać musiał konflikt sumienia. Lojalność Sramka względem Republiki była jednak mj kwestionowana, czym zjednał on sobie zaufanie i szacunek innych polityków! Znaczną część sukcesów, jakie udało się odnieść czeskim katolikom, zawdzięczali oni właśnie zrównoważonej polityce Sramka, który wykorzystywał fakt, iż Czeska Partia Ludowa odgrywała rolę .języczka u wagi” w kolejnych koalicjach rządowych. Nawet wcześniejsi zajadli przeciwnicy polityczni Sramka — socjaldemokraci i narodowi socjaliści — przyznawali, iż dzięki jego polityce katolicy powrócił w sposób pełnoprawny do czechosłowackiego życia politycznego³. Bezpośrednią zaangażowanie Sramka i innych księży w bieżące rozgrywki polityczne miało jednak również negatywny skutek. Zrażało bowiem część wiernych do Kościoła jako instytucji dbającej bardziej o sprawy doczesne niż ostateczne.

W przeciwieństwie do Czech, gdzie po 1918 roku duchowni rzadko angażował się czynnie w życie polityczne, na Słowacji było to zjawiskiem powszechnymi Słowacka Partia Ludowa Hlinki (.Hlinkova sloymskę l’udova strana), była ugrupo| waniem. które przynajmniej w pierwszych latach istnienia Czechosłowacji, zdo-minowane było całkowicie przez księży katolickich. Do 1925 roku zajmowali oni] wszystkie kierownicze stanowiska w partii. Jeszcze w 1938 roku na listach doi słowackiego zgromadzenia krajowego duchowni katoliccy stanowili około 25% kandydatów. Swego autorytetu udzielało partii również trzech należących do niej słowackich biskupów⁴. Formacja ta była spadkobierczynią założonej w 19051

_Ct fcy Andreja Hlinkę (1864-1938) Partii Ludowej broniącej interesów sło-Pj^ich katolików na Węgrzech. W grudniu 1918 roku z inicjatywy Hlinki doszło i i ^aktywowania partii katolickiej, która do 1925 roku nosiła nazwę Słowackiej LhrtC&ijaóskiej Partii Ludowej (Krest'cinsk& slovenskd l’udcrvó struna), później zaś słowackiej Partii Ludowej Hlinki, określanej potocznie mianem partii ludackiej. I₎₀ 1938 roku polityka tej partii kształtowana była w decydującej mierze przez ■haryzniatycznego przywódcę, jakim był Andrej Hlinka. Program ludaków łączył Nowacki nacjonalizm z obroną interesów Kościoła katolickiego. Hlinka przeciwciał się dominacji Czechów we wspólnym państwie, a szczególnie na Słowacji, dążąc do tego, by Czesi uznali odrębność etniczną, językową i kulturową Słowaków, a także przyznali Słowacji autonomię z własnym zgromadzeniem krajowym, rządem i administracją. Jednocześnie podkreślał on konieczność kierowania się wartościami katolickimi we wszystkich obszarach życia społecznego⁵.

W Słowackiej Partii Ludowej wyróżnić można było dwa skrzydła. Pierwsze z nich, o poglądach konserwatywnych, określane ironicznie mianem „prałackiego”, skupiało w większości dawnych słowackich działaczy narodowych sprzed 1918 r. Akcentowali oni potrzebę ścisłej współpracy z Kościołem i nadrzędność wartości chrześcijańskich nad narodowymi. Konserwatyści akceptowali istnienie państwa czechosłowackiego i deklarowali chęć współpracy z Pragą w instytucjach centralnych i administracji lokalnej. Na tej drodze zamierzali uzyskać autonomię kulturalną Słowacji i przyczynić się do jej rozwoju gospodarczego. Od połowy lat dwudziestych stopniowo coraz większe wpływy w partii ludackiej zdobywać zaczęli młodzi radykalni nacjonaliści skupieni wokół Vojtecha Tuki (1880-1946), redaktora naczelnego pisma „Slovak” będącego organem partii. Głosili oni konieczność aktywnej'walki o prawa narodu słowackiego i sympatyzowali z faszyzmem. Stosunek Tuki do Kościoła katolickiego był nacechowany interesownością. Na zewnątrz podkreślał on swe przywiązanie do religii, jednak w swoich totalitarnych koncepcjach politycznych zakładał, iż Kościół zostanie podporządkowany państwu. Imponował mu autorytet Kościoła, lecz nie zamierzał podporządkowywać się chrześcijańskim normom etycznym. W 1929 roku Tuka został aresztowany i skazany na 15 lat więzienia za zdradę stanu, lecz jego zwolennicy związani z dwutygodnikiem „Nastup” kontynuowali działalność⁶.

Elektorat Słowackiej Partii Ludowej stanowili głównie niezamożni, słabo wykształcali drobni chłopi z północnych i środkowych rejonów Słowacji. Hlince sprzyjała także ludność małych i średnich miasteczek oraz część radykalnej inteligencji słowackiej. Ludiący aspirowali do tego, aby móc występować jako przedstawiciele większości ludności Słowacji. Chociaż byli oni największą słowacką siłą polityczną, nigdy nie uzyskali jednak przewagi nad resztą działających na Słowacji partii opowiadających się za bezwarunkową współpracą z Czechami. Największe poparcie Słowacka Partia Ludowa osiągnęła w wyborach parlamentarnych 1925 roku, kiedy glosowało na nią 32% wszystkich mieszkańców Słowacji⁴².

Poza Csechosło wacką Partią Ludową i Słowacką Partią Ludową Hlinki, trzecią istotną siłą polityczną reprezentującą czechosłowackich katolików była Niemiecka Chrześcijańsko-Socjalna Partia Ludowa (Deutsche Christlichsoziale Volkspartei). Jej elektorat stanowili czechosłowaccy Niemcy o poglądach konserwatywnych,

1

   F. P e r o u t k a, ©p. cit, t. II, $- 624-625.

2

   Tamże, s. 623.

3

   J. Pecbaćek, op.cit,s.263.

4

   J. K. H o e n s c h, Die Sbwakische Volkspartei Hlinkas, [w:] Die Erste TschechoslowakisĄ tpublik, s. 311.

5

* Tamże, 4 309-311.

6

Tamże, s. 312-314.