DSCF6098

476 PIOTR MACIEJ MAJEWSKI

padające 2 lutego, 25 marca i 8 września oraz święto św. Jana Nepomuce Ustanowiono natomiast święto św. Cyryla i Metodego dla Słowacji, Dzień Jjll podległości 28 października, Święto Pracy 1 maja oraz Dni Jana Husa 5-6 lin^jl Wprowadzenie przynajmniej dwóch ostatnich z tych świąt miało jednoznaczni polityczny wymiar¹. Dążono również do tego, aby uniemożliwić Kościołowi ja^ i kolwiek wpływanie na postawy polityczne wiernych. Już w lutym 1919 royj wprowadzono tzw. „paragraf ambonowy”, który przewidywał możliwość karanij duchownych sześcioma miesiącami ścisłego aresztu za „wypowiadanie się w trakci»j obrzędów religijnych na temat kwestii życia państwowego bądź politycznej* krytykowanie istniejących lub proponowanych ustaw i rozporządzeń, agitowanie 11 rzecz określonych partii politycznych i organizacji albo przeciwko nim, zalecanie I bądź zabranianie prasie zajmowania określonego stanowiska politycznego, j&l również występowanie w czasie kampanii wyborczej na korzyść lub szkodę jalri«J goś kandydata lub partii”².

Pod koniec pierwszej połowy lat dwudziestych fala nastrojów antykościelnymi w Czechach zaczęła stopniowo opadać. Wiązało się to z ogólnoeuropejskim odro-1 dzeniem katolicyzmu, jakie nastąpiło po I wojnie światowej i z opóźnieniem dotarło,] do Czech. W wyborach do parlamentu, które odbyły się w 1925 roku CzecJ* słowacka Partia Ludowa zdobyła 31 mandatów w izbie poselskiej i 16 w senacij stając się czwartą siłą polityczną w parlamencie. Jej słowacka odpowiedniczka, I Słowacka Partia Ludowa Hhnki, uzyskała odpowiednio 23 miejsca w sejmie i#1 w senacie, zaś Niemiecka Chrześcijańsko-Socjalna Partia Ludowa zdobyła odl powiednio 13 i 7 mandatów. Nawet katolicy węgierscy Sprezentowani b\ li prze/1 4 posłów i dwóch senatorów³. Jak już zostało wspomniane wcześniej, Czechosłowacka Partia Ludowa od 1921 roku współtworzyła rządysparlamentame. Ic| podstawą była tzw. koalicja ogólnonarodowa wszystkich najważniejszych czeskich partii, tak lewicowych, jak i prawicowych. Po wyborach parlamentarnych 192ll roku, w których partie lewicowe (oprócz komunistów) poniosły porażkę, nastąpili jednakże zmiana sojuszy politycznych. W październiku 1926 r. z inicjatywy agrąl riuszy doszło do powołania rządu Svehly, którego oparcie w parlamencie stanowiła koalicja prawicowo-centrowa (rychło określona mianem „pańskiej”). W jej skład, gej raz pierwszy w dziejach Czechosłowacji, weszły partie niemieckie, wśród niemi także katolicka DCV. W styczniu 1927 r. do rządu dokooptowani zostali również słowaccy ludacy — w ten sposób u władzy znalazły się trzy największe czechi słowackie partie katolickie, dysponując łącznie prawie 25% głosów w Zgromi dzeniu Narodowym⁴. Nigdy nie doszło jednak pomiędzy tymi partiami do współl pracy, która wybaczałaby poza doraźne współdziałanie w kwestiach taktycznych! Przeciwnikiem zbliżenia z reprezentacjami politycznymi katolików innych narodowości był przede wszystkim Sramek, który obawiał się, iż spowoduje to odnowienie się antykościelnych nastrojów w Czechach, a jego partia straci zaufanie pozostały! propaństwowych sił politycznych. Sramek nie akceptował zresztą postulatów dci tyczących autonomii zgłaszanych przez Słowaków i Niemców. Pod tym względemj

.j, twierdził przewodniczący DCV, Hilgenreiner, więcej zrozumienia wykazywali łoejaldemokraci niż katoliccy ludowcy⁷⁰.

Aktywność polityczna czechosłowackich katolików doprowadziła do złagodzenia niektórych aktów prawnych wymierzonych przeciwko pozycji Kościoła. Wstrzymana została parcelacja należących do Kościoła katolickiego majątków ziemskich, utrzymane szkolnictwo kościelne, wydziały teologiczne w Pradze, Ołomuńcu i Bratysławie zachowały status wyższych uczelni, a religia w części szkół pozostała przedmiotem obowiązkowym. Zezwolono Kościołowi prowadzić działalność duszpasterską w armii. Katolikom udało się także doprowadzić do rewizji podręczników szkolnych podważających podstawowe zasady wiary, a także zablokować ustawę wprowadzającą obowiązkowe śluby cywilne dla wszystkich obywateli. W 1926 roku przyjęto prawo zobowiązujące państwo do wypłacania pensji duchowieństwu z podatku płaconego przez obywateli (tzw. kongruovy zakon ćĄ22ll926)ⁿ.

Około roku 1924 wśród polityków Hradu zaczęła przeważać opinia, iż permanentny stan zimnej wojny z Kościołem katolickim nie opłaca się politycznie. Zdania takiego był przede wszystkim ówczesny minister spraw zagranicznych Edvard Beneś, który porzucił już swój młodzieńczy radykalizm na rzecz chłodnej kalkulacji politycznej. Ewolucja poglądów Beneśa na kwestie religijne przebiegała pod wieloma względami podobnie, jak w przypadku Masaryka. Podobnie jak on, Beneś pochodził z katolickiej, chłopskiej rodziny, a nawet zgodnie z planami swego ojca miał się kształcić na księdza. Dość wcześnie jednak, bo już jako kilkunastoletni gimnazjalista Beneś zaczął sympatyzować z ruchem lewicowym. Do katolicyzmu zniechęcało go również angażowanie się Kościoła w antyczeską politykę Wiednia. Przełomowym okresem kształtowania się światopoglądu Beneśa były studia uniwersyteckie w Pradze oraz pobyt we Francji w latach 1905-1908 (studia na Sorbonie i uniwersytecie w Dijon). Z zagranicy pisywał on artykuły dla czeskiej lewicowej gazety „Pravo lidu”, wszedł również wówczas w kontakt z emigracyjnym środowiskiem rosyjskich rewolucjonistów⁷². Beneś rozpoczął dorosłe życie jako agnostyk o wyraźnie zarysowanych poglądach antyklerykalnych. Jednakże jako minister sprały zagranicznych Czechosłowacji, a później jako jej prezydent, Beneś zachowywał daleko posuniętą powściągliwość w wygłaszaniu własnych poglądów na kwestie religijne. Sprawiło to, iż jakkolwiek był bardzo zbliżony światopoglądowa do Masaryka, w opinii Kościoła uchodził za pragmatyka zachowującego życzliwą neutralność wobec katolicyzmu. W przeciwieństwie do Masaryka Beneś nigdy oficjalnie nie wystąpił z Kościoła katolickiego. Dlatego, chociaż było doskonale wiadome, iż jest on aktywnym wolnomularzem, Kościół skłonny był przechodzić nad tym pi: porządku dziennego.

Za szczególnfe istotne Beneś uważał zawarcie umowy z Watykanem, regulującej granice kościelnych jednostek administracyjnych, które po rozpadzie Austro--Węgier nie pokrywały się z nowymi granicami państwowymi. Struktura teryto-rialna^Kościoła katolickiego odpowiadała bowiem wciąż podziałowi administracyjnemu monarchii habsburskiej. Problem ten występował tylko w niewielkim ^{5 6}

1

   J. K a 11 i c, op. cit, s. 243.

2

   Zak. z20.H1919 c 111, J. K apras, op. cit., s 333. Por. także J. P ech aćek, op.citj s. 260. Autor ten podaje jednak błędnie rok 1920 jako datęjwprowadzenia tego prawa Na temd debaty towarzyszącej przyjęciu ustawy zob.i F. P e r o u t k ą, op. j^t., t. II, s. 639-642.

3

“ J. H o n a j z e r, op. cit., s. 38.

4

| Tamże, s. 23-24 i 44-45.

5

⁷⁰ J. Pechaćek, op. cit., 266-267. Śr&mek w pewien sposób narzucił partii swój pogląd na K kwestię. Jego giównljćęponent ks. Stasęk opowiadał się za bliską współpracą ze Słowakami i Niem-caiąi, lęęz nie zdołał podważyć pozycji, jaką cieszył się w partii Sramek.

ad 1 e c* op. cit.,Ł244-245; por. także J. Kaprą,s, op. cit, s. 336i 333-334.

6

C. Mackę n z i e, Dr Benes, Praha 1947, s 44-50.