4442198359

musimy określić jako dążenie do godzenia i łączenia dla zgodnego współżycia ludności ziem mieszanych narodowo i wychowania na dobrych obywateli państwa narodowości polskiej i niepolskiej pozostających we wzajemnym szacunku”⁶.

Jaki szacunek mogli żywić do władz polskich Białorusini, którym zamykano szkoły podstawowe, a na utrzymanie kilku gimnazjów nie dawano środków finansowych, albo Ukraińcy, którym obiecano utworzenie uniwersytetu we Lwowie i słowa nie dotrzymano. Głównym powodem był anachroniczny stosunek organizacji i partii prawicowych do mniejszości narodowych, brak wyobraźni, jak mają się układać relacje między nimi a ludnością polską, nieumiejętność wyszukiwania problemów sprzyjających wspólnemu działaniu, na przykład w zakresie spółdzielczości czy na polu samorządowym. Na obu tych polach bardzo aktywni byli Ukraińcy, którzy rozwijali również działalność wydawniczą. Po I wojnie światowej reaktywowała swoją działalność „Proswita”. W 1920 r. miała tylko 8 filii i 50 czytelń liczących 25 tys. członków. W 1912 r. było 2420 szkół ukraińskich, w 1921 r. - 2426, a w 1923 r. - 2470.

W 1921 r. było 579 ukraińskich spółdzielni liczących 189 tys. członków, w 1925 liczba ta wzrosła do 197 tys. członków. Ponieważ od wstępujących na uniwersytet Ukraińców wymagano dowodu służby w wojsku, młodzi ludzie wyjeżdżali za granicę na studia, głównie do Pragi, a po powrocie, nie mogąc znaleźć pracy w polskich urzędach, zasilali ruch oświatowy i spółdzielczy. Nie trzeba wielkiej wyobraźni, żeby się domyślić, że w poczuciu osobistej krzywdy stawali się rozsadnikiem, głównie na wsi, niechęci do wszystkiego co polskie.

Drugim elementem, który tłumaczy - choć nie usprawiedliwia -działania wobec mniejszości narodowych, były ogromne trudności w organizacji szkolnictwa. Począwszy od lat 1931/1932 sytuacja ulegała pogorszeniu i to w całym szkolnictwie. Procent dzieci nie znajdujących miejsca w szkole podstawowej wzrastał, a całe rzesze formalnie objęte nauczaniem niewiele z niego wynosiły.

W 1925/1926 r. 75,2% szkół stanowiły szkoły jednoklasowe realizujące program w zakresie czterech klas. W szkołach tego

C. Wy cech: Jak prowadzić oświatę pozaszkolną na terenach mieszanych narodowościowo? Polska Oświata Pozaszkolna'’ 1928, nr 3, s. 157.

120