4442198751

która każe zaliczać do fizjologii wszystkie pojęcia dotyczące procesów nerwowych jako takich.

Tymczasem wydaje się, że tak rozumiane „odzwierciedlanie” stanowi właśnie termin psychologiczny, tylko nadrzędny w stosunku do pojęć psychologii ekstrospekcyjnej. Jeśli za podstawę przyjmiemy pawłowowską koncepcję procesu psychicznego, należy dojść do wniosku, że „odzwierciedlenie”, pojmowane jako korowy odpowiednik jakiegoś czynnika zewnętrznego, jego „korowy obraz”, w pewnych okolicznościach uzyskuje nadbudowę w postaci przedstawienia, stanu ekstrospekcyjnej świadomości, tworząc wraz z nim jednolity proces »psychicznego” świadomego odzwierciedlania, w innych jednak wypadkach pozostaje odzwierciedleniem czysto nerwowym, apsy-chicznym. Jednakże oba te rodzaje procesów, świadomy i nieświadomy, są niemniej „odzwierciedlaniem”, i ten właśnie „odzwierciedlający aspekt” stanowiłby ich psychologiczną właściwość, którą one posiadają jako procesy nerwowe, niezależnie od tego czy wiąże się z nimi świadomość otoczenia, czy nie. Stosując termin „odzwierciedlanie” w omówionym powyżej znaczeniu, psycholog może przeprowadzać badania nad przystosowaniem zwierząt nie posługując się terminologią innych nauk, ale i nie rozstrzygając problemu, czy badany osobnik uświadamia sobie otoczenie, czy nie. Tak pojęte >,odzwierciedlanie” stanowi swoiste, „nerwowe poznawanie” świata otaczającego i obejmuje „treści”, które zwierzęta wyzyskują w swoich reakcjach przystosowawczych. To, czy mamy do czynienia z poznawaniem świadomym, psychicznym, stanowi wówczas osobny Problem, który trzeba rozstrzygać oddzielnie, stosując każdorazowo odpowiednie kryteria świadomości.

•2. Nerwowe odzwierciedlanie w badaniach Adriana. Tu jednak Mogłaby się komuś nasunąć następująca refleksja: jeśli nawet nazwa >>nerwowe odzwierciedlenie” jest używana przez niektórych psychologów, to stąd wcale nie musi wynikać, że procesy nerwowe „naprawdę” są odzwierciedleniami czegokolwiek. Jako „odzwierciedlanie” można je określać, ale tylko w sposób przenośny, mianowicie dla wyrażenia myśli, że mają one układ harmonizujący z przedsta-

117