4442198830

miotów tego typu, jak np. barwa, smak czy zapach. Wartość, jaką przedstawia przedmiot dla jednostki, jest względną jego cechą i zależy od stosunku właściwości przedmiotu do właściwości danego organizmu. Zależnie od tego, jaki jest organizm, jeden i ten sam przedmiot może przedstawiać dla niego wartość dodatnią lub ujemną albo nie mieć żadnej wartości, być obojętnym. Na przykład, pokarm mięsny ma wartość dla kota, a dla roślinożernej kozy jest obojętny, zanurzenie na dłuższy czas pod wodą jest korzystne dla ryby, ale dla zwierzęcia lądowego stanowi śmiertelne niebezpieczeństwo itp. Równocześnie jednak wartość, jaką dla jednostki reprezentuje pewien określony przedmiot, jest ściśle związana z właściwościami przedmiotu, mianowicie tymi, dzięki którym jest on dla zwierzęcia „potrzebny”, albo, przeciwnie, szkodliwy. Właściwości te stanowią jedyne możliwe wskaźniki wartości, a stąd wynika, że orientacja w wartości, sama nie będąc procesem odzwierciedlania, musi się dokonywać, że tak powiem, „wewmątrz” odzwierciedlania rzeczy i zjawisk jako takich, które jednostce „odpowiadają” lub „nie odpowiadają”. Innymi słowy, organizm, odzwierciedlając wskaźniki wartości, tym samym musi już w odzwierciedlaniu ujmow^rać samą wartość. Jak można wyobrazić sobie ten fakt jako proces nerwowy i zdefiniować go w terminach nadrzędnych w stosunku do pojęć psychologii świadomości ?

Niestety, w tej sprawne fizjologia, której zawdzięczamy podstawowe dane o procesie odzwierciedlania, niewiele umie powiedzieć. Pewną garstkę wiadomości z tego zakresu znajdujemy u Pawłowa, który zajmując się przystosowaniem do otoczenia miał najwńęcej możliwości zetknięcia się i z tą kwestią. Dane te ograniczają się jednak do luźnych i nie powiązanych ze sobą wzmianek, z których trzeba na własną rękę zrekonstruować dopiero neurologiczny model tego, co nazwalibyśmy „orientacją w wartości”. Przede wszystkim należy wyjść od pojęcia orientacji w otoczeniu, którym Pawdow', jak wspominałem, czasami się posługiwał. Najobszerniejsza wypowdedź na ten temat wyróżnia u zwderząt dwa poziomy orientacji w otoczeniu, stanowiących funkcje dw^:óch oddzielnych, ośrodkowych „układów' czynnościowych”⁷, tj. układu odruchowo-bezwarunkow^:ego, podkoro-wego oraz korowego układu odruchowo-warunkowego. Są to dwa

158