4442198860

w korze wskutek promieniowania z podkory, natomiast zużycie komórek pod wpływem dysymilacji stanowiłoby dla Pawłowa raczej wewnętrzny czynnik aktualizujący tendencję, lecz nie wchodziłoby w skład samej tendencji. Tendencję trzeba by więc utożsamić raczej z „pobudką” Sieliwanowa, niż z całą „potrzebą”. Jednakże, abstrahując już od tej różnicy, zauważmy, że „tendencja” ma zakres znacznie szerszy od „potrzeby”, nawet rozumianej tylko jako pobudka do działania, przede wszystkim dlatego, ponieważ Pawłów przyjmuje, również istnienie tendencji obronnych, wywoływanych me od wewnątrz, ale od zewnątrz, których nie można tłumaczyć dysymilacją i uważać za „potrzeby asymilacji”. „Tendencje” w rozumieniu pawłowowskim są procesami nerwowymi, składnikami mechanizmów odruchowych i stróżami równowagi organizmu przed wszelkimi jej zakłóceniami, pochodzącymi zarówno od wewnątrz, jak i od zewnątrz i właśnie dzięki temu mogą one zapewnić zwierzęciu wszechstronne przystosowanie do otoczenia.

Uwagi te, niewątpliwie, nie wyczerpują wszystkich możliwych nieporozumień, do jakich daje okazję pojęcie tendencji. Ograniczyłem się w nich do omówienia przede wszystkim ujęć Rubinsztejna i Sieliwanowa, ponieważ autorzy ci próbują wyzyskać dla psychologii pawłowowskie koncepcje, a więc pomieszanie stosowanych przez nich pojęć z terminem „tendencja” wydaje się szczególnie prawdopodobne.

5. Orientacja w działaniu. Przejdźmy teraz do drugiego składnika orientacji w otoczeniu i zastanówmy się, w jaki sposób i ten proces można by rozpatrywać nie od strony świadomości, ale od jej nerwowego podłoża. Pawdowizm i tutaj dostarcza nam pewmego, wygodnego modelu fizjologicznego.

Wprawdzie zasadnicze eksperymenty pawłowowskie były przeprowadzone na odruchach ślinowych, w których orientacja w działaniu była celow'o wykluczona, jednakże motoryczny element przystosowania interesował Pawłowa niemal od samego początku pracy nad wyższą czynnością nerwową. Już w 1907 r. znajdujemy u niego pewne próby sformułowania fizjologicznej teorii nabytych reakcji motorycznych (1952, str. 103—4), a eksperyment Krasno-

174