4442198917

znaczenie słowa jako mózgowe „odbicie” czy „engram jego znaczenia językowego, jest pojęciem ogólnym, gdyż zawarty w nim system skojarzeń łączy dany wyraz wybiórczo z cechami, które posiada każdy przedmiot oznaczany tym słowem w danym języku. Jak wskazują obserwacje nad rozwojem mowy u dzieci, słowa bywają początkowo używane w sposób błędny, w znaczeniu za szerokim albo za wąskim, co dowodzi, że sprawność posługiwania się abstrakcją kształtuje się dopiero stopniowo, pod wpływem pouczeń dorosłych i pod ich kierownictwem. Ale błędy w końcu zanikają, dziecko przyswaja sobie poprawne pojęcia i dopiero wtedy staje się zdolne do prawidłowego, abstrakcyjnego i ogólnego odzwierciedlania przedmiotów otoczenia, zarówno przy rozumieniu słów, które wypowiada ktoś inny, jak też przy aktywnym mówieniu, np. przy nazywaniu przedmiotów, opisywaniu ich itd. Można inaczej powiedzieć, że dopiero przyswojenie sobie kompletu pojęć otrzymanego w spadku po minionych pokoleniach aktualizuje u człowieka odziedziczoną możliwość abstrakcyjnego odzwierciedlania i wybiórczo-ogólnego reagowania na otoczenie.

W ten sposób pawlowowska teoria drugiego układu sygnałowego, niezależnie od jej niezupełności i niewykończenia, w pojęciu abstrakcji rozumianej jako „zasada wyższej czynności nerwowej” daje psychologowi przystosowania nowy termin nadrzędny w stosunku do pojęć psychologii świadomości i umożliwia mu tym samym rozwiązanie trudnego problemu, jak objąć pojęciem nerwowego odzwierciedlania również procesy pojęciowego poznawania rzeczywistości. Nie można stąd, oczywiście, wysnuwać wniosku, że wobec tego psychologia nie powinna się zajmować świadomą abstrakcją i myśleniem pojęciowym. Przeciwnie, analiza stanów świadomości włączających się w określonych warunkach w procesy nerwowej abstrakcji stanowi ważne zadanie dla psychologii poznawania, której celem jest przecież pełne zrozumienie procesów poznawczych człowieka. Ale pojęcie abstrakcji w przedstawionym powyżej sformułowaniu pozwala nie ograniczać się do tych stanów i objąć badaniami również te wypadki, w których — jak w cytowanych przykładach — świadomość okazuje się niedostępna, a które jednak musimy brać pod uwagę, chcąc ująć

205