4442198943

życiu; wąski zakres potrzeb — to wąski zakres problemów życiowych, a szeroki zakres potrzeb — to bogactwo różnorodnych problemów. Dlatego też, osobnik posiadający bogaty wachlarz potrzeb i dysponujący ogólnymi wskaźnikami dużej ilości różnorodnych wartości i szkód: biologicznych, poznawczych, estetycznych, społecznych, towarzyskich itd., będzie miał szerszy „margines przystosowania” do wymagań życia społecznego od tego, który ma bardziej ograniczony zakres tych wskaźników. Przykładów można cytować wiele. Każdy nauczyciel wie, że do wymagań życia szkolnego będzie lepiej przystosowany uczeń, który posiada dobrze rozwinięte i wszechstronne zainteresowania, jest ambitny, a przy tym docenia wartość życia w grupie społecznej, niż taki, dla którego nowe wiadomości

0    świecie nie mają wartości, któremu nie zależy na wybiciu się

1    dobrych stopniach, i który przy tym z tych czy innych względów' źle czuje się w towarzystwie kolegów'. Innego przykładu mogą dostarczyć typy ludzi o silnie rozwiniętych potrzebach obronnych, a niedorozwiniętych potrzebach zdobywania korzyści. Jednostki takie pochodzą często ze środowisk wychowawczych nadmiernie surowych, w których musiały przede wszystkim bronić się przed szkodami, dużą rolę też odgrywają tu — jak pokazał Adler — różnorodne fizyczne defekty i kalectwa, narażające jednostkę od dzieciństwa na szereg przykrości i szkód. Człowiek taki ma usposobienie „pesymistyczne”, zna przede wszystkim wskaźniki szkód i z tego punktu widzenia onentuje się w nowych sytuacjach. Taka pesymistyczna „tendencyjna apercepcja” sytuacji nie pozwala mu dostrzegać w nowym otoczeniu pozytywnych problemów, dających się rozwiązać przy pomocy energii i wynalazczości, a problemem staje się raczej, jak w sposób najbardziej efektywny uciec z danej sytuacji.

Jest jeszcze jeden czynnik rozszerzający „margines przystosowania” do nowych sytuacji u ludzi, a także, jak się zdaje, u wyższych zwierząt, np. u szympansów. Chodzi tu o zjawisko „wglądu”, polegające na nagłym odkryciu pewnego nowego sposobu działania. Mamy tu do czynienia już nie z wyabstrahowaniem w nowej sytuacji wskaźników znanego działania, ale z twórczą orientacją w nowym dla osobnika sposobie rozwiązania jakiegoś problemu. Przy-

218