4442199014

stąd radykalny wniosek, mianowicie, że ,,i słowo i pojęcie »zoo-psychologia« są nieporozumieniem”, a w badaniach z zakresu psychologii zwierząt wartość mają tylko obserwacje zachowania się, dane te jednak „należy włączyć do fizjologii wyższych odcinków układu nerwowego”, tzn. — jak można się domyślać — należy je interpretować z fizjologicznego punktu widzenia (1952, str. 342—3). Znamienne jednak jest to, że w późniejszych latach Pawłów sam chętnie mówił o procesach psychicznych zwierząt, przypisywał psom „elementarne, konkretne myślenie” (1952, str. 503), „zrozumienie” i „domyślanie się” celu wykonywanych ruchów (l.c., str. 474), na środowych posiedzeniach rozważał zagadnienia związane z „poznawaniem” i „rozumieniem” otoczenia przez szympansy (1951, str. 502) itp. Najprawdopodobniej wysnuł on tu pewne konsekwencje ze swojej definicji procesu psychicznego, mianowicie określenia go — jak o tym będzie jeszcze obszerniej mowa — jako złożonego a zarazem połączonego ze świadomością procesu nerwowego i doszedł do wniosku, że procesy, które u zwierząt mają strukturę fizjologiczną podobną do określonych procesów psychicznych człowieka, mogą być też określane takimi samymi terminami psychologicznymi, pomimo że nie mamy środków, aby „wniknąć w świat wewnętrzny zwierzęcia”. Ale i wtedy nie było to psychologiczne tłumaczenie zachowania się zwierząt, ale tylko „utożsamianie zjawisk fizjologicznych z psychologicznymi” (1952, str. 447), tzn. wnioskowanie o procesach psychicznych zwierząt, podobne jak w pośredniej metodzie introspekcjonistów, choć oparte na innych założeniach, mianowicie uwzględniające przede wszystkim fizjologiczną podstawę określonych stanów świadomości.

5. „Indeterminizm” wyjaśnień psychologicznych. Czwarty argument Pawłowa przeciw tłumaczeniu zachowania się w terminach psychologii introspekcyjnej stwierdza, że wyjaśnienia takie są „indetermi-n i styczne”, ponieważ nie wykrywają właściwej przyczyny reakcji osobnika. W zakończeniu artykułu pt. Zasadnicze prawa czynności półkul mózgowych (1910) Pawłów tak to sformułował: „Z jakiego... powodu... zwracaliśmy się nieufnie do dawnej metody podmiotowej ?

3 — Procesy poznawcze 33