4631370564

358 J. K.UDUK-JAW0RSKA

dzięki którym przedłuża się czas życia rodników OH\ a w konsekwencji cytotok-syczny efekt promieniowania, nazywa się promieniouczulaczami [1], Potencjalnymi promieniouczulaczami powinny być przede wszystkim związki o odpowiednim powinowactwie do elektronu, co można scharakteryzować wartością potencjału utleniającego. Potencjał utleniający substancji promieniouczulającej powinien być taki, aby wychwytywała ona elektrony szybciej, niż czynią to naturalne składniki komórkowe (DNA, RNA), jednakże nie tak szybko jak tlen, aby nie uwrażliwiać komórek dobrze utlenowanych. Warunek taki może być spełniony, gdy wartość potencjału utleniającego jest zawarta między —0,15 V (potencjał utleniający tlenu) a —0,6 V (potencjał utleniający DNA) [1],

Substancje chemiczne, naśladujące działanie tlenu w zmiataniu elektronów, są nazywane „prawdziwymi promieniouczulaczami” [3]. Znane są również związki, które wzmagają efekty popromienne na innej drodze, np. dzięki reakcjom z DNA lub z ugrupowaniami —SH; nazywa się je substancjami wzmacniającymi efekty popromienne [1, 3, 10]. Zgodnie z opisem podanym przez Strykera [3] „prawdziwe promieniouczulacze” mają zdolność zwiększenia efektu popromiennego tylko wtedy, gdy się je stosuje jednocześnie z napromienianiem. Idealny promieniouczuiacz nie powinien wykazywać właściwości toksycznych, gdy podawany jest samodzielnie i nie powinien być toksyczny dla komórek utlenowanych podczas napromieniowania f 1 i lit. cyt., 3, 11], W odróżnieniu od „prawdziwych” (klasycznych) promieniouczulaczy, inne modulatory efektów popromiennych mogą przejawiać swoje działanie biologiczne, gdy się je stosuje w niewielkim odstępie czasu przed ekspozycją na promieniowanie lub wkrótce po napromienianiu [I, 10, 12].

Promieniouczulające właściwości związków ocenia się wstępnie w badaniach przesiewowych, prowadzonych in vitro na hodowlach bakteryjnych lub tkankowych. Ilościowo wyraża je współczynnik promienioczulości. Dla tlenu współczynnik zwiększenia promienioczulości OBR = 3 (OBR — osygen cnhance-ment ratió). Jest to iloraz dawki potrzebnej do zabicia komórki znajdującej się w atmosferze azotu i dawki potrzebnej do zabicia komórki znajdującej się w atmosferze tlenu. Dla innych substancji współczynnik promienioczulości (oznaczany jako ER lub SER) dcfiniuic się jako iloraz dawek promieniowania X, przy których przeżywa 1% komórek w hipoksycznych hodowlach, odpowiednio bez leku (kontrola) oraz zawierających określone stężenie leku f6]. Współczynnik ER zwykle przyjmuje wartości 1 < ER < 3. Im jest wyższy, tym substancja jest aktywniejszym promieniouczulaczem.

3.1. HETEROAROM ATYCZNK ZWIĄZKI M I KOWE JAKO PROMIENIOlJCZUl,A< Zł

Poszukiwania potencjalnych promieniouczulaczy rozpoczęto od badania w tym kierunku tlenku azotu [13], następnie związków organicznych, mających zdolne do delokalizacji, sprzężone układy elektronowe, oraz nitrowych