4645771746

41

BIBLIOTEKI SZKÓŁ ELEMENTARNYCH W 1. 1815-1831

Istnienie, rozwój i funkcjonowanie bibliotek w szkołach elementarnych były ściśle uzależnione od zasad organizacyjnych sieci szkół elementarnych, od ich zabezpieczenia finansowego, sposobu wyposażenia (budynki, urządzenia), obowiązujących programów nauczania, wreszcie — od kadry nauczycielskiej.

Przedstawienie zatem w krótkim zarysie rozwoju oświaty elementarnej w interesującym nas okresie pozwoli na prześledzenie stopnia realizacji reskryptu Komisji Rządowej WR i OP z dnia 8 czerwca 1821 r.

Powołana na podstawie art. 76 konstytucji Królestwa Polskiego Komisja Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego przyjęła bez większych zmian zasady ustroju szkoły elementarnej opracowane przez Izbę Edukacyjną Księstwa Warszawskiego²⁸. Odpowiednie reskrypty w tej sprawie z 11 marca i 29 kwietnia 1817 r.²⁹ polecały zorganizowanie szkół elementarnych przede wszystkim w miejscach przewidzianych przez Izbę Edukacyjną. Ponadto Komisarze Obwodowi mieli sprawdzić przy pomocy dodanych im organizatorów, w których miejscowościach szkoły zostały zamknięte na skutek działań wojennych. Szkoły już istniejące mieli zwizytować, aby przekonać się, „czyli organizacja odpowiada duchowi zarządzeń wydanych”. Polecenie nakazywało wskrzesić szkoły, które z różnych przyczyn upadały oraz zakładać je w miejscowościach dotychczas nie posiadających szkoły, czyniąc to najpierw w miastach, a później we wsiach.

Nowe przepisy zachowały „dozory szkolne” ustanowione w myśl instrukcji z 16 października 1808 r. Dzieliły się one na trzy kategorie: dozory miejscowe przy każdej szkole niższej i wyższej, obwodowe i wojewódzkie.

Dozór szkoły elementarnej w mieście składał się z proboszcza, dziedzica, burmistrza i ławnika, na wsi — z plebana, dziedzica i dwóch gospodarzy.

Dozór miejscowy miał dbać o potrzeby szkoły, nauczyciela i uczniów, regularnie wypłacać ustaloną pensję nauczycielowi, przyczyniać się do utrwalenia jego autorytetu, w miarę potrzeby występować w jego obronie. Zadaniem dozoru było zachęcanie rodziców do regularnego posyłania dzieci do szkoły i nieodrywania ich od zajęć szkolnych do rozmaitych posług domowych i gospodarskich. Dozór miał również przygotować spisy dzieci zdatnych do szkoły i on decydował o ich zdatności. Do zadań dozoru należało także czuwanie nad postępami w nauce.

Dozór obwodowy badał raporty dozorów miejscowych, a wojewódzki sprawował nadzór ogólny nad szkołami wyższymi i instytutami na obszarze województwa.

Poważniejszą zmianą wprowadzoną przez Komisję Rządową WR i OP w przepisach o dozorze szkolnym miejscowym było desygnowanie na prezesa dozoru proboszcza lub plebana, podczas gdy Izba Edukacyjna przeznaczała na to stanowisko dziedzica.

Komisja uwolniła dozory od uciążliwych czynności administracyjnych, sprawowanych przez nie w dobie Księstwa Warszawskiego, przekazując te czynności właściwym urzędnikom w wydziałach oświecenia.

Komisja ustanowiła nową funkcję stałego organizatora szkół początkowych, opiekującego się określonym okręgiem w Obwodzie. Do obowiązków organizatora należało zakładanie nowych szkół oraz uporządkowanie już istniejących, zdezorganizowanych przez wypadki wojenne lub z innych przyczyn, zawiązywanie przy nowych i już istniejących Towarzystw Szkoły Elementarnej, które miały zapewnić im fundusze na utrzymanie nauczyciela.

Do zadań organizatora należało również zapewnienie materiałów i pieniędzy

²⁸    Ustawa z 12 stycznia 1808 r. pt. Urządzenie szkól miejskich i wiejskich elementarnych.

²⁹    Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego 1817 nr 60 z 24 VI.