5169916136

Anna BŁASZCZYK

PUNKT WYJŚCIA FOLKLORYSTYCZNEJ GENOLOGII

Folklorystyka, w swej drodze do samodzielności, nigdy nie uwolniła się od filologicznych paranteli. Samodzielność była zawsze względna - ograniczana przez wydolność filologicznych narzędzi poznawczych a także aksjologiczne konsekwencje ich stosowania. Wynikające stąd kłopoty ukazuje m. in. trudność związana ze zdefiniowaniem podstawowej jednostki poznania - tekstu folklorystycznego, a dalej - typologii tekstów, klasyfikacji gatunkowych itd. Dylematy stąd wynikające najlepiej można zaobserwować w sytuacji, gdy folklorystyka dyskutuje na temat pomocniczych działań, jakimi są kwestie edytorstwa i problemów tekstologicznych. Teksty dobiera się wg kryteriów wypracowanych na gruncie edytorstwa filologicznego - folklor jako sztuka słowa podlega wszakże wartościowaniu estetycznemu, teksty muszą więc spełniać wymogi odpowiedniego „artystycznego” wykonania. Przygotowanie publikacji folklorystycznych - w odróżnieniu od dialektologicznych - uruchamia procedury aksjologii literaturoznawczej, odwołuje się do kryteriów reprezentatywności gatunkowej bądź regionalnej czy też historycznej. Często prowadzi to do osobliwego efektu „skansenowego”. W konsekwencji można - jak pisał P. Kowalski - powiedzieć, że folklorystyka sama produkuje teksty folklorystyczne i staje się formą folkloryzmu¹.

Dyskusje na temat tekstowych wariantów i inwariantów niewiele w tej materii zmieniają: oznaczają tylko odsunięcie zasadniczych kwestii - teksty folkloru, dzięki ustnej transmisji, istnieją w licznych, jednostkowych realizacjach, którym przysługuje status analogiczny do wypowiedzi w stosunku do języka. Osobliwość ta determinuje oczywiście pewne szczególne procedury poznawcze, ostatecznie jednak realizuje się je przede wszystkim na poziomie analizy tekstów werbalnych. Nie konkretny tekst werbalny, lecz seria wariantów zdaje się być wtedy podstawową materią do analizy.

Badacze zauważali niejednokrotnie, iż przejście od oralnego funkcjonowania tekstu do jego materialnego utrwalenia w momencie, gdy ma stawać się obiektem zainteresowania poznawczego, wiąże się z zasadniczym przekształceniem przedmiotu

1

P. Kowalski, Folkioryzm nauk o kulturze ludowej, „Polska Sztuka Ludowa” 1992, nr 1: Te nże, Prośba do Pana Boga. Rzecz o gestach wotywnych, Wrocław 1994 (tu rozd. I); R. Sulima, Słowo ludów* w „globalnej wiosce". Folkioryzm jako styl kultury. W: Te n ż c, Słowo i etos. Szlace o kulturze, Warszawa 1992.