5169916141

Punkt wyjścia folklorystycznej genologii 55

demograficzno-społeczne (charakterystyka partnerów, typy relacji między partnerami, relacja rangi), składniki merytoryczne (wyróżnienie, charakterystyka i klasyfikacja tematów)¹⁷. Ustnie wykonywany tekst, w odróżnieniu od pisanego, dysponuje szeregiem dodatkowych walorów. Podobnie jak w przypadku tekstu teatralnego, ważna jest tutaj ekspresja, mimika, gestykulacja, tempo i ton głosu oraz kształtujące je okoliczności, w których odbywa się akt komunikacji ustnej. „Teksty ustne są rzeczywistością w pełni dostępną badaniu tylko w trakcie przekazu” - twierdzi Roch Sulima¹⁸. Indeksy sytuacyjne, przydane do werbalnego tekstu informacje metryczkowe o wykonawcy, warunkach zapisu, podanych wiadomościach o „naturalnym” funkcjonowaniu, są dalece niewystarczające. „Rzeczywistość - pisze Włodzimierz Pawluczuk - czyli określona sytuacja folklorystyczna, jest niezbędnym elementem funkcjonowania folkloru jako sztuki. Folklor zebrany w księgach jest sztuką martwą”¹⁹. Chodzi o sprawę natury pryncypialnej: uwzględnienie sytuacji, w jakiej wykonuje się lub wykonywano tekst folklorystyczny, jest niezbędne do właściwej interpretacji przekazu. W istocie bowiem owym przekazem jest całe zdarzenie, którego tekst jest jedynie cząstką. „Folklor - twierdzi Pawluczuk - był dialogiem z określoną, życiową sytuacją i dopiero poprzez nią ustosunkowywał nas do życia w ogóle”²⁰.

O wadze elementów sytuacyjności przy analizie utworu piszą też lingwiści. Beaum-grade i Dressler wymieniają ją wśród siedmiu podstawowych kryteriów tekstowości²¹. Na sytuacyjność składa się według nich wszystko to, co się wydarza w danej sytuacji komunikatywnej. Tak więc sytuacją aktu komunikacyjnego lub tekstu trzeba nazwać relacje przestrzenne zachodzące między partnerami oraz najszerzej pojmowane środowisko, w którym odbywa się sama komunikacja.

W folklorystycznych badaniach kwestie to szczególnie istotne: wszakże oralnie spełniający się tekst jest stymulatorem zachowań. Rzecz w tym, że nie tylko zawiera on pewien program wykonawczy²², że opowiada scenariusz zachowań obrzędowych, bywa iż narzuca konieczność spełnienia powinności bądź wyznacza granice działań możliwych²³ itp. Tekst werbalny, do którego ograniczają się filologicznie zorientowani badacze, stanowi komponent sytuacji, ale także i podaje jej definicję. Więcej nawet - jest integralnym składnikiem konkretnej realizacji. Oznacza to, iż redukowanie go do poziomu werbalnego prowadzi do zgubienia istoty znaczenia. Tej poszukiwać trzeba

¹⁷    K. Pisarkowa, Zdanie mówione a rola kontekstu. W: Studia nad składnią polszczyzny mówionej, Wrocław 1978, s. 29.

18

R. Sulima, Współczesne przekazy ustne (wybrane zagadnienia). W: Literatura ludowa i literatura chłopska, Lublin 1977, s. 124.

¹⁹ W. Pawluczuk, Naprawianie świata, Warszawa 1978, s. 131.

²⁰W. Pawluczuk, op.cit.,s. 132.

²¹    R. -A. dc Beaumgrade, W.U. Dressler, Wstęp do lingwistyki tekstu, Warszawa 1990, s. 29.

22

Por. np. A. Wieczorkiewicz, Wprowadzenie do teorii oracji (mechanizm zmienności tekstu), „Literatura Ludowa” 1992, nr 2.

^Por.np.J. Ługowska, Sytuacja wykonawcza tekstu folkloru, „Literatura Ludowa” 1979, nr 4-6. ^mG.L. Piermiakow, Przysłowia i zwroty przysłowiowe, „Literatura Ludowa” 1972, nr 1.