5332217567

Literatura popularna

mają sens religijny, czy może magiczny? Niewątpliwie pragnienie uczynienia znaku, „poprzez który Bóg nawiązuje z człowiekiem osobowy kontakt”, towarzyszyło świętemu Dominikowi w trakcie uzdrawiania leżącego w szpitalu Kar-bowiaka. Oprócz ustąpienia choroby nowotworowej pacjent dostąpił również odrodzenia duchowego: przyznał się do morderstwa, za które chciał ponieść karę. Również podczas swych nielegalnych pobytów w miasteczku święty nie tylko czynił dobro, używając do tego swych nadprzyrodzonych mocy, ale także głosił Słowo Boże. Jednak wydaje się, że dla społeczności jam-nickiej sprawa objawienia się boskich mocy za pośrednictwem dominikanina była kwestią drugorzędną. Dla nich największą wartością była sama obecność świętego Dominika, który spełniał ich życzenia, zaradzał troskom i kłopotom. Jego niezwykłe zdolności traktowano użytkowo, a czynione przezeń cuda postrzegano jako wolne od religijnego wymiaru świętości. Takim sposobem podchodzenia do tej kwestii mieszkańcy zdradzali obecność pozostałych w nich mechanizmów rozumowania prymitywnego, opartego na myśleniu magicznym, właściwego ludom niecywilizowanym. Dla społeczności Jamnicy, tak jak dla ludów pierwotnych, magia po prostu istniała jako coś oczywistego, nie podlegającego dyskusji, będącego częścią życia.

To „ucodziennianie” cudowności stanowi istotę realizmu magicznego. W tekstach tego nurtu zdarzają się zjawiska wykraczające poza racjonalną koncepcję świata, a pozostające w zgodzie z prymitywną mentalnością. „Zjawi- j ska cudowne i nadprzyrodzone są tu jednoczę- j śnie czymś codziennym, nie ma sprzeczności między wydarzeniami fantastycznymi a zwykłymi, cud nie wywołuje przerażenia, i jest czymś spodziewanym.

Jak się okazuje, prymitywna mentalność charakteryzuje nie tylko społeczności lokalne, wiejskie. Skłonność do myślenia magicznego wykazują także ludzie żyjący w dużych, dobrze rozwiniętych cywilizacyjnie miastach. W Brzytwie Niecikowskiego doskonałym przykładem

potwierdzającym prawdziwość tych sądów są kobiety z Warszawy. Przyjeżdżały one do Jamnicy w celu odbycia kuracji odmładzającej kremem przyrządzanym przez świętego Dominika, który, jak twierdziły jamniczanki, „wygładza zmarszczki na twarzy, a na ciele ujędrnia i odmładza skórę”. Pomysłodawczyni salonu, w którym miały odbywać się owe masaże, doskonale zdawała sobie sprawę z tego, że „czary wymagają odpowiedniej oprawy”. Temu właśnie miało służyć nadanie owej przestrzeni salonu oraz całemu zabiegowi charakteru sakralnego

Owe cudowne zabiegi odmładzające, biorąc pod uwagę odwoływania się kobiet do boskiej mocy jako instrumentu, jawią się więc jako akty magiczne, które mieszczą się w sferze świętości, łecz nie religijności.

Kwestia rozstrzygnięcia tego, na ile w tym wszystkim odwołań do magii, a na ile do religii, nie jest jednak tu tak istotna jak fakt, iż dla zaistnienia zarówno jednej, jak i drugiej, niezbędna jest wiara. Tylko dzięki niej w ogóle jest możliwa mowa o cudzie.

Wydaje się, że w kraju cywilizowanym, jakim jest Polska, gdzie większość stanowią ludzie wierzący, skłonność do wiary w cuda, moce nadprzyrodzone powinna być czymś naturalnym. Zakładając, że tak właśnie jest, należałoby się zastanowić, czy Dominik był istotnie niezwykłym zakonnikiem, a jego czyny czymś zupełnie niemożliwym. Interesujące wydaje się być stanowisko w tej sprawie samego Ryszarda Sadaja, który twierdzi:

„Przecież czynienie cudów' nie jest znów niczym takim nadzwyczajnym dla kogoś, kto naprawdę wierzy w Boga i czuje z nim związek”. Ów pogląd pozwolił pisarzowi stworzyć dzieło, w którym nie zwyczajność staje się częścią zwyczajności, w którym zjawiska niesamowite, cudowne, traktowane są jako integralna część rzeczywistości. Czyż to nie „czysty realizm magiczny”?

Aby można było z całą pewnością tak stwierdzić, należałoby również wykazać, iż w Brzytwie Niecikowskiego zostały naruszone po-

Konspekt nr 4/2006 (27)