skanuj0067

akcją emocjonalną, podniecenie, zmęczenie czy może to być rezultat wysokiego ciśnienia lub wpływu alkoholu. Zatem przede wszystkim należy sprawdzać zgodność komunikatów niewerbalnych z werbalnymi, co daje możliwość lepszej oceny sytuacji i rozmówcy. Należy być świadomym jej wpływu na proces doradzania, gdyż to właśnie jej elementy potrafią nadać zupełnie innego znaczenia wypowiadanym słowom. Komunikacja niewerbalna jest odmienna W różnych kręgach kulturowych: normy zachowania, ekspresyjności i ubioru w stosunku do kobiet w kręgu kultury chrześcijańskiej i muzułmańskiej różnią się w znaczącym stopniu. Mieszkańcy basenu Morza Śródziemnego znani są ze swojej żywiołowości, dotykania rozmówcy i gestykulacji. W różnych kulturach występują duże rozbieżności w zakresie przestrzeni personalnej czyli odległości, w jakiej stajemy w stosunku do innej osoby, bez naruszania jej terytorium, w którym czuje się komfortowo. Np. Europejczycy i przedstawiciele klasy średniej zachowują większy dystans niż Azjaci i osoby pochodzące z klasy robotniczej.

W dalszej części rozdziału w oparciu o podział M. Argyle’a szerzej zostaną omówione tylko wybrane elementy komunikacji niewerbalnej, istotniejsze z punktu widzenia doradztwa. Autorka zachęca tym samym do sięgnięcia do publikacji w całości poświęconych tej tematyce, których obecnie jest wiele dostępnych na rynku księgarskim.¹⁷

M. Argyle¹⁸ wymienia dziesięć kodów prezentacyjnych i znaczenia, jakie mogą ze sobą nieść:

1.    kontakt fizyczny - kogo, gdzie i kiedy dotykamy, przynosi informacje o stosunkach międzyludzkich. Doradca nie powinien dążyć do nadmiernej bliskości fizycznej z radzącym się. Zbytnia poufałość wcale nie musi dobrze służyć procesowi komunikacji, wystarczy ograniczenie się do podania ręki na przywitanie i pożegnanie.

2.    dystans (proksemika) — odległość dzieląca nas od drugiego człowieka daje pojęcie o naszym stosunku do niego. Warto przytoczyć główne tezy koncepcji przestrzeni personalnej E. Halla, który twierdzi, że naokoło ludzkiego ciała istnieją 4 strefy, w których funkcjonujemy z innymi w zależności od stopnia znajomości:

•    strefa intymna (od 0 do 45 cm naokoło ludzkiego ciała) jest przeznaczona dla osób będących w relacji intymnej tzn. współmałżonków, partnerów życiowych, a także rodziców i małych dzieci;

•    strefa osobista (od 46 cm do 122 cm), w której dobrze czujemy się z przyjaciółmi, bliskimi znajomymi, krewnymi, nastoletnimi dziećmi;

¹⁷    Zob. M. Argyle, Psychologia stosunków międzyludzkich, Warszawa 1991; Z. Nęcki, Komunikowanie interpersonalne, Wrocław 1992; A. Pease, Język ciała, Kraków 1992; E. Thiel, Mowa ciała, Wrocław 1992; H. N. Wright, Sztuka porozumiewania się, Warszawa 1994.

¹⁸    J. Fiske, Wprowadzenie do badań nad komunikowaniem, Wrocław 1999, s. 93.

•    strefa społeczna (od 122 cm do 350 cm) jest przeznaczona dla osób, które znamy, ale na stopie oficjalnej np. koledzy z pracy, dalsi znajomi, sąsiedzi;

•    strefa publiczna (powyżej 350 cm), w której funkcjonujemy z osobami)<

I    obcymi.

Chociaż Hall podaje odległości w centymetrach to ludzie w sposób naturalny regulują kwestię odległości od innych. Jeśli ktoś narusza strefę nieprzezna-czoną dla niego czujemy dyskomfort, machinalnie odsuwamy się lub wręcz odczuwamy agresję lub strach. Istnieją w tym względzie również różnice ze względu na wiek, płeć, rasę, zajmowaną pozycję społeczną. Osoby równe wiekiem stają bliżej siebie, aniżeli w przypadku rozmowy osoby starszej i młodszej. Kobiety funkcjonują bliżej siebie, niż osoby różnej płci. Największe odległości zaobserwowano jednak pomiędzy mężczyznami. Osoby rasy białej stają bliżej względem siebie, niż osoby rasy czarnej, największe jednak odległości odnotowano wobec osób różnych ras. Nawet jeśli nauczyciel i uczniowie są w jednakowym wieku to analizując odległości pomiędzy siedzącymi można wskazać nauczyciela, naokoło którego jest większa przestrzeń. Informacje dotyczące przestrzeni personalnej są bardzo istotne dla doradcy. Organizując przestrzeń należy uwzględnić, że najbardziej komfortową dla radzącego się będzie strefa społeczna. W miarę nawiązywania relacji przestrzeń będzie zmniejszać się, nie powinna jednak wkroczyć w strefę intymną.

3. orientacja — umiejscowienie względem innych osób jest sposobem na wyrażenie łączących nas z nimi stosunków. Stawanie twarzą w twarz może być wyrazem agresji lub sytuacji intymnej, usadowienie się w stosunku do kogoś pod kątem 90 stopni jest informacją o chęci współpracy. Doradca powinien zaplanować, gdzie posadzi swoich rozmówców, ponieważ ich usytuowanie względem siebie czy doradcy może wpływać wspomagaj ąco lub destrukcyjnie na proces komunikacji. Nie jest wskazane sadzanie radzącego po drugiej stronie biurka - jest to pozycja współzawodnicząca. Biurko w tej sytuacji stanowi nie tylko barierę fizyczną, ale i psychiczną. Niekorzystne jest również usytuowanie rozmówcy tyłem do drzwi czy różnica w wyglądzie fotela doradcy (typu dyrektorskiego) i radzącego się. Chcąc stworzyć wrażenie warunków nieformalnych (np. poduszki rozłożone w kręgu na podłodze) należy wziąć pod uwagę strukturę grupy, wiek uczestników. O ile nastolat-kowie będą się czuli w tej przestrzeni komfortowo, to ich rodzice mogą poczuć się zagrożeni. Osoby, które chcą się swobodnie kontaktować powinny zająć przy stole miejsca narożne lub zwrócić się ku sobie twarzą w twarz. Trudniej jest kontaktować się siedząc przy krótszych bokach prostokątnego

159