5521244227

Wynikała także być może z pamięci o tym. że kiedy* Słowo o Stalinie (będzie czytane jako jedna z kart całej poezji Broniewskiego: przedwojennej. wojennej, powojennej i lej. która dopiero zostanie napisana. W| kontekście całego dzieła poemat będzie musiał się tłumaczyć. _

I^- Czytelnik z tamtych lal spragniony poetycznych, głębszych wzruszeń | nie sięgał więc po Słowo o Stalinie, ale z pewnością sięgał po Niobe. Ten poemat Gałczyńskiego został napisany w roku 1930. gdy sam Gałczyń-, ski. dok nagle zaatakowany, został odsunięty na daleki plan literacki!

i polityczny. Miał się początkowo ukazać poemat nakładem Muzeum I Narodowego, a gdy do tego nie doszło, ze znacznymi trudnokiamii wyszedł w ..Czytelniku**". Rok 1951. pełnia socrealizmu. podporządko-| wanic sztuki, pełne jej zinstrumenializowanie, a tu Niobe — manifest | autonomii sztuki, pochwala arcydzieła Pełnia optymizmu („trudnego optymizmu", lecz optymizmu) a tu lament nieszczęsnej, nigdy nici pocieszonej Poemat został oskarżony o formalizm Jego muzyczną! I kompozycję jeszcze można było przełknąć, ale takich gier językowych I (Sylaba Niobe sylaba nie Niobe dwie sylaby } dwie sylaby cztery sylabyj

0    sylaby sylaby sylaby sylaby (...) Nie ma śnieg ba śnieg śnieg sylaba\ i ośnieży I mama śnieg baba śnieg sylaba ba) strawić nie było można. A

kiedy Gałczyński w finałowej części mówił, w dodatku po francusku, że

sztuka to Niobe, która się śmieje i płacze, szersza od waszych reguł I

1    słodsza niż szczęście — to wiadomo było przeciw komu to wypowia-l dal. A jeszcze powtórzył to krótko po rosyjsku: „w iskusstwie

I czielowjck". Było to trudne dla mecenasa, ale także mogło być trudnci dla powojennego czytelnika poety. Czytając Niobe w radiu autor i poprzedził utwór wstępem:

| A czy twój poemat — zwracał się retorycznie do siebie — Jest czymś nowym? Sądzę, że tak. Dlatego taki niesłychanie trudny. Zastosowano w I nim nową metodę poematowego budownictwa. Na czym la metoda polega?I I Na użyciu różnych materiałów i na próbie zbudowania z tego całości I stylistycznie jednorodnej. No. koniec końców i dom buduje się nie tylko, r cegły, ale potrzebne jest i żelazo, i szkło, i masa pilśniowa, i drzewo do I okien.    I

Nieprawdą było tylko, ic takie poematy z rozmaitego czynione tworzywa nie były wtedy znane Przeciwnie, były popularne i zgoła I pożądane. Przez miłośnika poezji i przez mecenasa. Miały ujawniać swą | I wewnętrzną rozmaitość Chodziło jedynie o właściwe rozłożenie (akcentów W Niobe akcenty zostały rozłożone niewłaściwie. Tc formalistyczne były zbyt widoczne, te pozytywne zanadto ukryte".

Niobe to poemat o bólu. Kaidj— mówił Gałczyński we wspomnia-1 nym radiowym komentarzu może oglądać tę twarz w Nieborowie —

I skamieniałą jak marmur twarz matki, której ludobójcy pomordowali jej i płód. Matki polskie, matki koreańskie, rosyjskie, matki francuskie to i wasza twarz, twarz Niobe. A poemat jest trudny dlatego że trudno jest | mówić o bólu Dlatego, że dla matki Niobe chciałem utkać ze słów płaszcz ciepły, ale bogaty, płaszcz z wielu wątków, z najlepszego materiału — I tkaninę, której nie robi się łatwo, tkaninę trwałą".    I

I Ale przecie „Niobe to nie tylko matka, ak i sztuka"

I Pocmat-koncerl rozpoczyna Uwertura.    I

I    Nie foremna, niewesoła.

I    dzień i noc nad brzegiem morza    ,

stoi w skalę przemieniona —

I    " Pr/>pi» wydawcy. K I. Gafc/yaski Dzteia. L 2: Potye. Wirazj** 1937. s. Ul

I    " PoLlyki mc anemia. Nic bczoo jol u lo. U lak oj puny poemat moic .

przycinanie iraicAnikAw formalizmu

" Cyt, la: A Drama Kotutamiy UŚrfśm Gakiyńdcl Warcawa I9M. t 22* J

I    2

biedna córka Tantalowa.

bu'dna żona Amfionowa.    \

Niobe. nieszczęsna rodzica —

3

siedem synów, siedem córek    I

Diana z A po!łonem z luku I    rozstrzelali jej o świcie

4

Wokół pustka bezroślinna.    I

żadnych świateł elektrycznych.

I    na kamieniu stoi kamień

5

Niebo zimno patrzy h- Niobę.    i

ciemna, chmura błyska spodem.

i    woda kamień ochlapuje.    '

6

¹    idzie żagiel horyzontem.    ,

ale w inną stronę idzie.

I    a tu mroźna nocka idzie    I

7

I    niewesoła, nieforemna

Tam daleko bębni burza.

a tu z przodu wicher śpiewa    \

K

I    Stoi Niobe x wielką głową.

śnieg nad głową zakołował.    I

głową żony muzykanta.

9

|    głową żony Amftonowej.

głową córy Tantalowej.    I

tyle śniegu nu powiekach III

Nie padają łzy kamienne

nie rozświeca się poranek.    i

tylko mewy wrzeszczą

I Uwertura zawiera motywy, które potem będą przewijały się przez utwór Wyznaczone też są w niej reguły odbioru całości. Jakie to reguły?

1)    Muzyczne. Wiersz jeal wielostronnie zinstmmenlalizowany.i

Słychać lament, pojawia się późniejszy motyw dźwięku dzwonu, jego iecho przywołują tu półotwarte spółgłoski nosowe n. ń. tworzące różne! warianty głębokich dźwięków ze względu na różne miejsca artykulacji: 'Amfionowa. Tantalowa, nieforemna. Niobe. bęhni ild. Motyw ten —, zauważms — wprowadzają głównie obce wyrazy: znajdzie on swe .wprost stematyzowane rozwinięcie już w następnej części. gdzie mowa ol dzwonach, na które Taliarch rozpisał skomponowaną przez siebie lantyfonę W Uwerturze leż występują nazwy dźwięków, ich onomalo-petczne wcielenia w słowa. ..Słychać"jak woda „kamień ochlapuje .jak ..bębni" burza, nawet jak mewy „wrzeszczą".    I

2)    Inne reguły są malarskie, wizualne. Dominuje tonacja zdecydo

wanie chłodna. „Niebo zimno patrzy w Niobe : ciemna chmura błyska spodem woda kamień ochlapuje" Dlatego wszystkie ciepłe! obrazy w następnych częściach (szczególnie w Dużym koncercie\ \dcrzypcowym) będą odbierane jako kontrastujące z głównym motywem (chłodnej tonacji, związanej (podobnie jak instrumentalizacja przy pomocy półotwartych nosówek) z samą NIOBE    I

3)    Trzecia reguła wyznaczająca lekturę poematu jest innego rodzaju

I Wprowadzone zostały w Uwerturze odwołania do wcześniejszych

" K I Osfciyrtski. Niobe. tjjjjyapl 1931 Diluc cytaty z lego wydania. i

32