5768085937

wet jej poszczególnych sekwencji jako cząstkowych tej całości. Problemem praktyki szkolnej pozostaje więc sposób formułowania celów zajęć dydaktycznych przez nauczycieli i rola nauczyciela w procesie samodzielnego dochodzenia do wiedzy przez dzieci⁵². W przypadku edukacji środowiskowej nauczyciel winien być umiejętnym organizatorem samodzielności poznawczej i praktycznej uczniów podczas zajęć dydaktycznych. Cele operacyjne traktować należy jako precyzyjne wyrażenie ogólnych celów kształcenia w postaci zadań, pytań, problemów i poleceń kierowanych do uczniów⁵³. Operacyjne cele kształcenia to opisy zachowań uczniów, jakie mają oni przejawiać po ukończeniu lekcji. Cele operacyjne określają to, co uczniowie będą umieli robić po zakończeniu zajęć, a czego - jak się zakłada - nie umieli wykonać przedtem. Chodzi tu zatem o efekty działań uczniów wyrażone w kategoriach ich zachowania się. Wiele czynności musi się wykonywać na poziomie zadań o charakterze poznawczym „myślowym", część o charakterze zadań operacyjnych obserwowalnych, zawierających składniki czynności uzewnętrznionych. Czasowniki operacyjne określające zadania „myślowe" uczenia to: zdecydować, rozróżnić, rozwiązać, opisać, wyjaśnić, zaklasyfikować, ocenić, rozpoznać. Czasowniki określające zadania czynnościowe ucznia to: zapisać, połączyć, narysować, dodać, zestawić itp. Całościowa procedura postępowania dydaktycznego nauczyciela w zakresie konkretyzacji celów kształcenia (szereg propozycji z tego zakresu, nawiązujących do doświadczeń dydaktycznych szkoły angielskiej, zawiera praca pod red. S. Dylaka, Przyroda. Badania, język) obejmować winna takie etapy postępowania, jak:

-    etap formułowania celów,

-    etap doboru odpowiednich działań - czynności uczniów, w związku z ustalonymi celami,

^SJ Por. m.in. K. Denek, Doskonalenie celów kształcenia lekcji, IKN ODN, Koszalin 1986; tenże, Cele edukacyjne lekcji we współczesnej szkole, CDN Oddział w Kaliszu, Po-znań-Kalisz 1989; tenże, Formułowanie i realizacja celów w procesie kształcenia szkoły podstawowej, red. K. Denek, IKN ODN, Poznań 1989; tenże, Świadomość, ustalanie i realizacja celów edukacyjnych, „Prace Naukowe WSP w Częstochowie' Seria Pedagogika, z. 2, 1991; tenże. Cele kształcenia w szkole zawodowej oraz ich konstruowanie i projektowanie, [w:j Nowe uwarunkowania edukacji szkolnej, red. S.M. Kwiatkowski, Warszawa 1997; tenże, Projektowanie celów edukacji systematycznej w szkole podstawowej, „Toruńskie Studia Dydaktyczne' 1997, t. 11; S. Dylak, Formułowanie celów oraz zadań lekcji, [w:) Poradnik młodego nauczyciela, red. H. Zaczyński, IKN ODN, Poznań 1989; tenże, Kształcenie nauczycieli do refleksyjnej praktyki. Zarys genezy, istoty i rozwoju koncepcji, „Rocznik Pedagogiczny" 1996, t. 19; J. Kużma, Nauczyciele przyszłej szkoły, Wydawnictwo Naukowe AP, Kraków 2000.

⁵³ Zob. I. Kuźniak, Optymalizacja procesu kształcenia, Poznań 1993.

94