5895614146

RYNEK WIDEO W POLSCE 227

tytułów stała się telewizja satelitarna — drugie medium, masowo rozprzestrzeniające się w latach osiemdziesiątych, pomimo początkowych prób opanowania tego zjawiska przez czynniki państwowe poprzez wprowadzenie konieczności uzyskiwania zezwoleń na montaż anten. Na polskim rynku kasety kupić można było na każdym bazarze, gdzie sprzedawane były zwykle wprost z walizki, jak również od osób dostarczających je bezpośrednio właścicielom wypożyczalni, zwanych także — szczególnie początkowo — wideotekami

Pierwsze wypożyczalnie powstawały na bazie klubów lub prywatnych zbiorów. Wypożyczalnie te nie były nigdzie rejestrowane i działały w prywatnych mieszkaniach na zasadzie szeptanej informacji — wiedział o nich jedynie szybko się powiększający krąg zainteresowanych. Jednak już wkrótce znaczna część właścicieli wypożyczalni zdecydowała się na zalegalizowanie swej działalności, polegało to jedynie na uzyskaniu zezwolenia miejskiego lub dzielnicowego wydziału handlu i usług dzięki zakwalifikowaniu wypożyczalni do rzemiosła nieprzemysłowego, co było efektem braku precyzyjnych przepisów prawnych. Kaseta z nagranym filmem traktowana była więc wyłącznie jako towar, a jej zawartość interesowała jedynie cenzurę. Jedyną opłatą uiszczaną przez właścicieli wypożyczalni (oprócz podatków) była związana z ochroną praw twórczych opłata na rzecz ZAIKS-u (Związku Autorów i Kompozytorów Scenicznych). Wpłacając 8% od obrotu, otrzymywali oni zgodę na rozpowszechnianie filmów w zakresie użytkowania chronionego przez ZAIKS repertuaru, w tym także repertuaru zagranicznego, powierzonego mu pod ochronę na zasadzie umów o wzajemności zawartych z zagranicznymi organizacjami ochrony prawa autorskiego¹. W rzeczywistości rola ZAIKS-u polegała na zalegalizowaniu nielegalnej według prawa międzynarodowego działalności, której na świecie nadano nazwę „piractwo”. Jednakże nie można było postępować inaczej z powodu obowiązującego w Polsce anachronicznego prawa. Jedynym aktem prawnym mającym związek z rozpowszechnianiem wideo była przestarzała ustawa o prawie autorskim z 1952 r.², powszechnie krytykowana z racji jej całkowitej nieprzydatności w sprawach dotyczących fotografii, filmu, telewizji programów komputerowych czy właśnie wideo. Największą przeszkodą było nie uregulowanie praw przysługujących producentowi czy dystrybutorowi utworów audiowizualnych. Na świecie prawo autorskie w zakresie utworów audiowizualnych przysługuje producentom. Powstanie takiego utworu, stanowiącego wynik pracy wielu twórców, wymaga znacznego nakładu finansowego wniesionego właśnie przez producenta, bez udziału którego nie jest ono praktycznie możliwe. Przyjmuje się przy tym przeniesienie na producenta praw poszczególnych współtwórców. W przypadku piractwa naruszone jest właśnie prawo materialne producenta lub licencjonowanego przez niego dystrybutora. Tymczasem problem ten praktycznie nie znalazł odbicia w polskiej ustawie z 1952 r., która nie używając pojęcia „producent”, niejako wyłączała go ze swojej ochrony.

1

K. T. Toeplitz: Wdeopiractwo. „ProbL Praworządności''* 1991 nr 1/2 s. 49.

2

* Ustawa i dnia 10 lipca 1952 r. o prawie autorskim. „Dz. U.” nr 34 poz. 234 z późn. zmianami.