z metrologicznego
korca
Główny Urząd Miar
Główny Urząd Miar
ul. Elektoralna 2, 00-139 Warszawa
tel. [phone], fax [phone]
www.gum.gov.pl e-mail: [e-mail]
� Wydział Wydawnictw Multimedialnych GUM
Do najcenniejszych należą m.in. 4-funtowy odważnik z 1677 r.
20 MAJA
oznaczony herbem Kościesza, miedziane korce warszawskie z 1794
ŚWIATOWY DZIEC
METROLOGII
i 1797 r., drewniane bezmiany z XVIII i XIX w., łokcie polskie,
kieszonkowy zegarek słoneczny z połowy XIX w., pomysłu polskiego
astronoma Jana Baranowskiego czy jedne z pierwszych liczników
energii elektrycznej firmy Aron, z końca XIX w. Wśród innych cennych
Główny Urząd Miar, podobnie jak wiele instytucji metrolo-
zabytków znajdują się np. angielskie przymiary kupieckie calowo-
gicznych na świecie, stara się, aby w miarę posiadanych środków
werszkowe z XVIII-XIX w. czy chińskie statery (wagi przesuwnikowe)
i możliwości, popularyzować wiedzę o metrologii. Okazją do tego
i norymberski 4-funtowy aptekarski odważnik składany (miseczkowy),
jest m.in. data 20 maja  dla metrologów na całym świecie będącą
również z XVIII w. Unikatem zaś w skali europejskiej są taksometry do
datą szczególną, w tym właśnie dniu w 1875 roku przedstawiciele
dorożek konnych z końca XIX i początku XX w. Bogato udokumentowany
siedemnastu państw podpisali w Paryżu Konwencję Metryczną 
jest także rozwój elektryczności, w zbiorach znajdują się bowiem
międzynarodowy traktat stanowiący podstawę rozwoju współpracy
pierwsze galwanometry, woltomierze czy liczniki energii elektrycznej
prądu stałego i zmiennego.
w dziedzinie metrologii. Dokument ten powstał jako odpowiedz
na
Na wystawach prezentowany jest również bogaty zbiór odważników
wyzwania rewolucji przemysłowej, jaka dokonywała się na świecie
i wag, ukazujący rozwój wagarstwa w XIX i XX w. Wśród polskich,
pod koniec dziewiętnastego wieku.
niemieckich (pruskich), rosyjskich czy austriackich odważników,
Od 2000 r. w tym dniu obchodzony jest Światowy Dzień Me-
wykonanych najczęściej z żeliwa czy stali, są też dosyć oryginalne
trologii.
i rzadkie odważniki szklane i porcelanowe. Spośród wag natomiast
W 2005 roku przypada 130. rocznica podpisania Konwencji
wymienić należy popularne przed kilkudziesięciu
Metrycznej i 80. rocznica przystąpienia Polski do Konwencji.
laty wagi stołowe typu Robervala czy Berangera,
równoramienne wagi słupkowe, wagi uchylne,
statery oraz bezmiany.
Warto też podkreślić, że kolekcja GUM jako
jedyna w kraju eksponuje najdokładniejsze
urządzenia do mierzenia czasu i częstotliwości
 cezowe zegary atomowe.
Waga do listów
Medal upamiętniający wprowadzenie systemu metrycznego we Francji (1840 r.)
Waga sklepowa Wodomierz Gazomierz
ZBIORY HISTORYCZNYCH HISTORIA GA
ÓWNEGO URZ
DU MIAR
PRZYRZ
DÓW POMIAROWYCH W GUM
Dzień 8 lutego 1919 roku
to ważna data w historii pol-
Początki gromadzenia w Głównym
skiej administracji miar. Został
Urzędzie Miar dawnych przyrządów
wówczas podpisany Dekret
pomiarowych oraz różnego rodzaju do-
o miarach, jeden z pierwszych
kumentów sięgają końca lat 20. ubie-
aktów prawnych odrodzonej
głego wieku. Niestety, nie posiadamy
Rzeczypospolitej.
żadnych bliższych informacji na temat
W dniu 1 kwietnia 1919 roku
ówczesnych muzealiów, eksponowa-
powołano Główny Urząd Miar
nych w tzw. muzeum narzędzi mier-
(GUM) jako kontynuatora zor-
niczych. Po wojennych zniszczeniach
Odważniki aptekarskie
ganizowanego w 1916 r. Urzędu
Budynek GUM  Warszawa
wydobyto z gruzów gmachu urzę-
Miar miasta Warszawy. Ujednoli-
du jedynie kilka ocalałych zabytków. Dały one początek powstałym
cenie systemu miar było pilnym
w roku 1952 obecnym Historycznym Zbiorom Metrologicznym.
i trudnym zadaniem, gdyż każda z trzech części Polski podlegająca po-
Inicjatorami idei odtworzenia zabiorów byli
przednio innemu zaborcy miała swój własny system miar.
prof. J. Roliński (1889-1962) i prof. J. Obalski
Równocześnie z powstaniem Głównego Urzędu Miar powstawały
(1898-1968).
okręgowe i obwodowe urzędy miar, które obecnie tworzą rządową ad-
Z uwagi na znaczną, bo trzy i pół wiekową roz-
ministrację miar.
piętość czasową pomiędzy poszczególnymi eks-
Siedzibą GUM jest od 1922 r. do dnia dzisiejszego zabytkowy budynek
ponatami (XVII-XX w.), muzealia GUM stanowią
w Warszawie mieszczący się przy ulicy Elektoralnej 2.
interesujący obraz rozwoju myśli techniczno-me-
Administracja miar po II wojnie światowej przechodziła szereg zmian
trologicznej na przestrzeni minionych stuleci.
organizacyjnych i działalność w dziedzinie metrologii była łączona z dzia-
Obecnie zbiory liczą około 3000 obiektów
łalnością w dziedzinie normalizacji i kontroli jakości. Konsekwencją tego
materialnych i dokumentów archiwalnych, z cze-
były kolejne przekształcania Głównego Urzędu Miar w inne instytucje ad-
Waga go około 1000 egzemplarzy jest eksponowanych
ministracji państwowej.
na wystawach stałych w Urzędzie.
Ustawa z dnia 3 kwietnia 1993 roku o utworzeniu Głównego Urzę-
du Miar przywróciła Urzędowi historyczną, pierwszą nazwę oraz zakres
kompetencji. Stało się to 1 stycznia 1994 roku, w 75-lecie działalności tej
instytucji.
Rok 2001 przyniósł nową ustawę  Prawo o miarach , która wyrastała
z ducha prawodawstwa Unii Europejskiej i dawała podstawy do wprowa-
dzenia zmian prawnych w metrologii polskiej.
W roku 2004 Polska stała się pełnoprawnym członkiem Unii, w tym
samym roku GUM obchodził jubileusz 85-lecia  zbieżność tych dwóch
wydarzeń jest dobrym znakiem dla polskiej metrologii, weszliśmy bowiem
mądrze w nową epokę historyczną, przenosząc z przeszłości wszystkie
Licznik energii
elektrycznej najlepsze nasze doświadczenia.
Teodolit
Spektrometr
GA
ÓWNY URZ
D MIAR DZISIAJ PROBIERNICTWO
Polskie cechy i znaki probiercze
Główny Urząd Miar sprawuje nadzór nad administracją miar
i administracją probierczą w Polsce. Do kompetencji GUM należy
metrologia naukowa, prawna i przemysłowa. Podstawowym zadaniem
GUM jest:
l� zapewnienie spójności pomiarowej,
l� wzajemnej zgodności i określonej dokładności wyników pomiarów
przeprowadzanych w Polsce
l� oraz ich zgodności z międzynarodowym systemem miar.
To w Głównym Urzędzie Miar przechowywane są i odtwarzane
polskie państwowe wzorce miar, które są ustawicznie porównywane
z najlepszymi wzorcami światowymi. Tu tworzone jest również prawo
metrologiczne, które dziś jest już całkowicie zgodne z prawodawstwem
Unii Europejskiej.
GUM to bardzo specyficzna instytucja, będąca urzędem administracji
państwowej i równocześnie nowoczesną placówką naukowo-badawczą.
Czynności administracyjne, które są wykonywane w Urzędzie muszą być
bowiem poprzedzone pracą badawczą  na odpowiednim stanowisku
pomiarowym dokonywane jest badanie danego przyrządu pomiarowego
i sprawdzanie, czy jego wskazania są wiarygodne. A pamiętać należy, że
w GUM sprawdzane są przyrządy unikalne, o wyjątkowo skomplikowanej,
często jednostkowej, konstrukcji i bardzo wysokiej dokładności pomiaru.
Sprawdzenie takiego przyrządu wymaga z jednej strony znakomitego
wyposażenia laboratoryjnego, z drugiej zaś świetnie przygotowanego
pracownika, który musi łączyć wysoko wyspecjalizowaną wiedzę techniczną
ze znajomością prawa i zasad działania administracji państwowej.
Zadania Urzędu realizowane są w sześciu wielkich komórkach
 w Zakładach: Masy i Siły, Metrologii Elektrycznej, Fizykochemii,
Długości i Kąta, Akustyki, Drgań i Promieniowania Optycznego oraz
w Jednostce Certyfikującej, mającej szczególne uprawnienia notyfikujące.
W komórkach tych pracuje 38 wyspecjalizowanych laboratoriów
pomiarowych, w których zatrudnieni są znakomici specjaliści.
Główny Urząd Miar to instytucja nowoczesna, prowadząca szeroką
współpracę międzynarodową, korzystająca z najlepszych doświadczeń
nauki, zapewniająca polskiej gospodarce ład i porządek metrologiczny.
KALENDARIUM POLSKIEJ METROLOGII
SERWERY CZASU
Główny Urząd Miar udostępnia poprzez Internet, usługę umożliwiającą synchronizację czasu
I Rzeczpospolita
w systemach komputerowych z czasem urzędowym obowiązującym w Polsce. Usługa jest
1420-1423 Pierwsze próby uporządkowania miar. Statuty Krakowsko-Warckie.
realizowana poprzez dwa serwery czasu o nazwach:
1507-1511 Dalsze próby uporządkowania miar przez ustawy sejmowe.
tempus1.gum.gov.pl
1551 Ustanowienie sprawiedliwej miary korca. Prawa i przywileje spisane na
tempus2.gum.gov.pl Sejmie Walnym Koronnym w Piotrkowie (za panowania Zygmunta Augusta).
1565  Ustawa na wagi y na miary . Konstytucje Sejmu Piotrkowskiego.
Serwery czasu znajdują się w Głównym Urzędzie Miar, w Laboratorium Czasu i Częstotliwości.
1641 Propozycja Stanisława Pudłowskiego ustanowienia miary długości opartej na
Są one synchronizowane z państwowego wzorca jednostek miar czasu i częstotliwości.
długości wahadła sekundowego.
Do transferu czasu używany jest protokół NTP (szczegółowe informacje na temat protokołu
1675  Miara powszechna  fundamentalne dzieło Tytusa Liwiusza Burattiniego
znajdują się na witrynie www.ntp.org). Sposób synchronizacji czasu zależy od systemu
(naturalizowanego Polaka), wydane w Wilnie. Autor rozwinął w niej
koncepcję St. Pudłowskiego, przedstawiając propozycję wprowadzenia dla
operacyjnego urządzenia użytkownika  niekiedy właściwy program jest częścią składową
całego świata powszechnej miary długości nazwanej przez niego  metrem
systemu, w innych przypadkach należy korzystać z dodatkowego oprogramowania. Protokół NTP
oraz wyprowadzenia od niej jednostek długości, objętości, powierzchni
pozwala na zsynchronizowanie czasu z niepewnością od dziesiątych części sekundy do
i ciężaru.
pojedynczych milisekund, a w niektórych przypadkach nawet do kilkunastu mikrosekund (zależy
1764 Ustanowienie  miary generalnej dla Korony na Sejmie Konwokacyjnym.
to m.in. od jakości łączy telekomunikacyjnych pomiędzy klientem a serwerem, obciążenia łączy
1766 Ustanowienie  miary generalnej dla Litwy na Sejmie Walnym
Ordynaryjnym.
oraz od platformy sprzętowo-programowej systemu użytkownika).
Usługa jest dostępna całodobowo i bezpłatnie. Wszelkie pytania i uwagi proszę kierować pocztą
Okres zaborów
elektroniczną na adres: [e-mail]
1787 Wprowadzenie austriackiej administracji miar na terenie zaboru
austriackiego.
3 grudnia 2004 r. w Głównym Urzędzie Miar zostało podpisane Porozumienie o współpracy
1796 Wprowadzenie miar pruskich na terenie zaboru pruskiego   Edykt
w zakresie tworzenia niezależnej polskiej atomowej skali czasu TA(PL) pomiędzy Prezesem
względem powszechnego ustanowienia miar i wag Fryderyka Wilhelma,
króla Prus.
Głównego Urzędu Miar, Centrum Badań Kosmicznych PAN  Obserwatorium
1818 Reforma miar, wprowadzona postanowieniem Namiestnika Królestwa
Astrogeodynamicznym w Borowcu, Instytutem A
ączności, Telekomunikacją Polską S.A.  Centrum
Polskiego, opartych częściowo na miarach metrycznych, nazwanych póz
niej
Badawczo Rozwojowym, Instytutem Tele- i Radiotechnicznym, Centralnym Ośrodkiem Metrologii
 miarami nowopolskimi (wprowadzone w życie z dniem 1 stycznia
Wojskowej oraz 1 Specjalistycznym Ośrodkiem Metrologii Sił Powietrznych.
1819 r.).
TA(PL) jest niezależną Polską Atomową Skalą Czasu wyliczaną nieprzerwanie od 1 lipca 1849 Wprowadzenie miar rosyjskich na terenie zaboru rosyjskiego i skasowanie
miar nowopolskich (z mocą obowiązującą od dnia 19 kwietnia 1849 r.).
2001 r. jako średnia ważona ze wskazań 10 zegarów atomowych Polski i  gościnnie  Litwy. Jej
Za zezwoleniem władz rosyjskich (Rady Administracyjnej) w Królestwie
celem jest utworzenie autonomicznej polskiej atomowej skali czasu wyznaczanej niezależnie od
Polskim posługiwano się nadal miarami nowopolskimi.
międzynarodowych i innych pozakrajowych atomowych skal czasu oraz utworzenie
1872 Wprowadzenie systemu metrycznego na terenie zaboru pruskiego.
stabilniejszego i pewniejszego niż pojedynczy zegar atomowy z
ródła odniesienia  dla krajowych 1875 Podpisanie przez 17 państw (w tym przez zaborców) Konwencji
Metrycznej. Na terenie zaboru rosyjskiego miary metryczne mogły być
atomowych wzorców czasu i częstotliwości  wyznaczanego na każdy dzień, gdy obecnie UTC
stosowane fakultatywnie.
wyznaczane jest na co 5-ty dzień. Warto podkreślić, że dzięki rozproszonej sieci kilkunastu
1876 Wprowadzenie systemu metrycznego na terenie zaboru austriackiego.
zegarów atomowych nastąpiło zwiększenie rangi Polski w świecie, czego przykładem jest udział
1900 Powstanie 5. Warszawskiej Izby Miar i Wag (V oddział Głównej Izby Miar
naszego kraju w europejskim programie nawigacji satelitarnej GALILEO. i Wag w Petersburgu  ;02=0O 0;0B0 5@ 8 5A>2).
1916 Utworzenie Urzędu Miar Stołecznego Miasta Warszawy, który był
zaczątkiem Głównego Urzędu Miar.
II Rzeczpospolita
masa
1919 Podpisanie  Dekretu o miarach przez Naczelnika Państwa Marszałka Józefa
Wartość
Nazwa jednostki Wartość względem innych jednostek w jednostkach
Piłsudskiego. Powołanie Głównego Urzędu Miar i wprowadzenie systemu
metrycznych
metrycznego w Polsce.
1922 Uchwalenie  Ustawy o rachubie czasu .
Staropolskie (1764 do 1818 r.)
1925 Przystąpienie Rzeczypospolitej Polskiej do Konwencji Metrycznej.
cetnar koronny (krak.) 5 kamieni = 160 funtów 64,8 kg
1928 Nowelizacja  Dekretu o miarach .
kamień koronny 32 funty 12,97 kg
1939-1944 Zniszczenia wojenne GUM i terenowej administracji miar.
funt koronny 1 funt wrocławski lub krakowski 0,40523 kg
funt gdański 0,398 kg
Okres powojenny
funt warszawski 0,477 kg
1945-1947 Reaktywowanie GUM w Katowicach, a następnie w Bytomiu. Podjęcie
1
0,2026 kg
funta wrocławskiego
grzywna
odbudowy gmachu przy ul. Elektoralnej w Warszawie. Reaktywowanie 2
terenowej administracji miar.
1
funta
łut
32
1949 Przeniesienie siedziby GUM z Bytomia do Warszawy.
1
1951  Dekret o organach administracji miar oraz miarach i narzędziach grzywny
skojec
24
mierniczych .
cetnar litewski (berkowiec) 5 kamieni lit. = 200 funtów litewskich 74,8 kg
1955 Podpisanie przez Polskę konwencji o utworzeniu Międzynarodowej
kamień litewski 40 funtów litewskich 14,97 kg
Organizacji Metrologii Prawnej (OIML). Ratyfikacja Konwencji nastąpiła
23.05.1957 r. 4
funta berlińskiego
funt litewski 0,374 kg
5
1966-1979 Wprowadzanie Międzynarodowego Układu Jednostek Miar (SI) jako
1
legalnego w Polsce.
funta litewskiego
łut litewski 11,7 g
32
1966  Ustawa o miarach i narzędziach pomiarowych . Powołanie Centralnego
Urzędu Jakości i Miar. Zniesienie Głównego Urzędu Miar. Nowopolskie (po 1818 r.)
1972 Ustawa o zniesieniu Centralnego Urzędu Jakości i Miar i Polskiego
handl owe i ogól ne
Komitetu Normalizacyjnego.
cetnar (centnar) 4 kamienie = 100 funtów 40,55 kg
Ustawa o utworzeniu Polskiego Komitetu Normalizacji i Miar.
kamień 25 funtów 10,14 kg
1979 Utworzenie Polskiego Komitetu Normalizacji, Miar i Jakości.
funt 16 uncji = 32 łuty 0,405504 kg
uncja 2 łuty 25,34 g
III Rzeczpospolita
łut 4 drachmy 12,67 g
1993  Ustawa o utworzeniu Głównego Urzędu Miar oraz  Prawo o miarach .
drachma 3 skrupuły 3,168 g
1994 Zniesienie Polskiego Komitetu Normalizacji, Miar i Jakości.
skrupuł 24 grany 1,056 g
Odtworzenie: Głównego Urzędu Miar, gran 5,5 graników 44,00 mg
Polskiego Komitetu Normalizacyjnego oraz granik 8,000 mg
Utworzenie Polskiego Centrum Badań i Certyfikacji.
aptekarski e
1994 75-lecie Głównego Urzędu Miar. funt aptekarski 1 funt norymberski 0,35851 kg
1
2001 Nowa Ustawa  Prawo o miarach .
funta apt. = 8 drachm apt.
uncja aptekarska 29,88 g
12
Utworzenie Polskiego Centrum Akredytacji.
drachma aptekarska 3 skrupuły aptekarskie 3,7345 g
2004 85-lecie Głównego Urzędu Miar.
skrupuł aptekarski 20 granów aptekarskich 1,245 g
gran 62,24 mg
Wartość
Nazwa jednostki Wartość względem innych jednostek w jednostkach
metrycznych
LEGALNE JEDNOSTKI MIAR
do ci eczy
beczka koronna (1764 r.) 72 garnce koronne 27 l
konew 5 garncy koronnych 18,8 l
beczka litewska 144 garnce litewskie małe (piwne) 406,5 l Jednostki podstawowe Międzynarodowego Układu Jednostek Miar (SI)
garniec koronny 4 kwarty 3,77 l
garniec litewski mały (piwny) 2,82 l
czasza litewska 12 garncy litewskich małych 33,8 l
metr (m) jest to długość drogi przebytej w próżni przez światło w czasie 1/299 792 458
1
sekundy;
kwarta garnca
4
antał (warszawski) 1 67,8 l
kilogram (kg) jest to jednostka masy, która jest równa masie międzynarodowego
beczki = 18 garncy
4
prototypu kilograma przechowywanego w Międzynarodowym Biurze Miar
Nowopolskie (po 1818 r.)
w SŁvres;
ogól ne
sążeń sześcienny 2 sągi = 27 łokci sześciennych 5,1598 m3 sekunda (s) jest to czas równy 9 192 631 770 okresom promieniowania
1
odpowiadającego przejściu między dwoma nadsubtelnymi poziomami stanu
sążnia sześciennego
sąg (leśny, do drzewa) 2,5799 m3
2
podstawowego atomu cezu 133;
łokieć sześcienny 8 stóp sześciennych 0,19110 m3
stopa sześcienna 1728 cali sześciennych 23,888 dcm3
amper (A) jest to prąd elektryczny niezmieniający się, który, występując w dwóch
cal sześcienny 1728 linii sześciennych 13,824 cm3
równoległych prostoliniowych, nieskończenie długich przewodach o przekroju
linia sześcienna 8,000 mm3
kołowym znikomo małym, umieszczonych w próżni w odległości 1 metra od
do ci ał sypki ch (zi arna)
siebie, wywołałby między tymi przewodami siłę 2�10-7 niutona na każdy metr
łaszt 30 korcy 3840 l
długości;
korzec 4 ćwiercie = 32 garnce 128 l
ćwierć 8 garncy 32 l
kelwin (K) jest to 1/273,16 temperatury termodynamicznej punktu potrójnego wody;
garniec 4 kwarty 4 l
kwarta 4 kwaterki 1,0000 l
mol (mol) jest to liczność materii układu zawierającego liczbę cząstek równą liczbie
1
kwaterka kwarty 0,25 l
atomów w masie 0,012 kilograma węgla 12; przy stosowaniu mola należy określić
4
do ci eczy rodzaj cząstek, którymi mogą być: atomy, cząsteczki, jony, elektrony, inne cząstki
beczka 25 garncy 100 l
lub określone zespoły takich cząstek;
garniec 4 kwarty 4 l
kandela (cd) jest to światłość z
ródła emitującego w określonym kierunku promieniowanie
kwarta 4 kwaterki 1,0000 l
1 monochromatyczne o częstotliwości 540�1012 herców i o natężeniu promieniowania
kwaterka kwarty 0,25 l
4
w tym kierunku równym 1/683 wata na steradian.
Nazwy, definicje i oznaczenia jednostek pochodnych SI o nazwach specjalnych objętość
Wartość
Jednostka miary Wyrażenie za
Nazwa jednostki Wartość względem innych jednostek w jednostkach
Lp. Wielkość Definicja pomocą jednostek
nazwa oznaczenie metrycznych
podstawowych SI
Staropolskie (1764 do 1818 r.)
1 2 3 4 5 6
1 Kąt płaski radian rad 1 rad = 1 m/1 m = 1
ogól ne
2 Kąt bryłowy steradian sr 1 sr = 1 m2/1 m2 = 1
sążeń sześcienny koronny 27 łokci sześciennych koronnych 5,60 m3
3 Częstotliwość herc Hz 1 Hz = 1/1�s s-1 sążeń sześcienny litewski 27 łokci sześciennych litewskich 7,5 m3
łokieć sześcienny koronny 8 stóp sześciennych koronnych 0,211 m3
4 Siła niuton N 1 N = 1 kg�1 (m/s2) kg�m�s-2
łokieć sześcienny litewski 8 stóp sześciennych litewskich 0,28 m3
5 Ciśnienie, naprężenie paskal Pa 1 Pa = 1 N/1 m2 m-1 �kg �s-2
mechaniczne
stopa sześcienna koronna 1728 cali sześciennych koronnych 26,4 dcm3
6 Energia, praca, energia cieplna dżul J 1 J = 1 N�1 m m2�kg�s-2
stopa sześcienna litewska 1728 cali sześciennych litewskich 34,5 dcm3
7 Moc, moc promieniowania wat W 1 W = 1 J/1 s m2�kg�s-3 cal sześcienny koronny 15,3 cm3
8 A
adunek elektryczny, ilość kulomb C 1 C = 1 A�1 s A�s cal sześcienny litewski 20 cm3
elektryczności
łokieć sześcienny
8 stóp sześciennych nowochełmińskich 0,201 m3
nowochełmiński
9 Potencjał elektryczny, różnica wolt V 1 V = 1 W/1 A m2 �kg�s-3�A-1
potencjałów, napięcie
do ci ał sypki ch (zi arna)
elektryczne, siła
łaszt 30 korcy
elektromotoryczna
korzec koronny (warszawski) 4 ćwiercie = 32 garnce 120,6 l
10 Pojemność elektryczna farad F 1 F = 1 C/1 V m-2 �kg-1�s4�A2
1
60,3 l
korca warszawskiego
11 Rezystancja (opór elektryczny) om &! 1 &! = 1 V/1 A m2 �kg�s-3�A-2 korczyk gdański
2
12 Konduktancja (przewodność simens S 1 S = 1 &!-1 m-2 �kg-1�s3�A2
korczyk krakowski 14 garncy krakowskich 43,7 l
elektryczna)
5
54,6 l
~ korczyka krakowskiego
korzec oświęcimski
13 Strumień magnetyczny weber Wb 1 Wb = 1 V�1 s m2 �kg�s-2�A-1
4
14 Indukcja magnetyczna tesla T 1 T = 1 Wb/1 m2 kg�s-2�A-1 korzec proszowski, 65,5 l
~1,5 korczyka krakowskiego
pilzneński i bocheński
15 Indukcyjność henr H 1 H = 1 V�1 s/1 A m2 �kg�s-2�A-2
korzec jasielski, słomnicki
16 Temperatura Celsjusza stopień �C 1 �C = 1 K K ~2 korczyki krakowskie 87 l
i lelowski
Celsjusza
ćwiertnia krakowska 3 korczyki krakowskie 131 l
17 Strumień świetlny lumen lm 1 lm = 1 cd � 1 sr cd
1
korca koronnego
ćwierć koronna 30,15 l
18 Natężenie oświetlenia luks lx 1 lx = 1 lm/1 m2 cd � m-2
4
19 Aktywność (w odniesieniu do bekerel Bq 1 Bq = 1/1 s s-1
1
korca warszawskiego
garniec koronny (warszawski) 3,77 l
radionuklidu)
32
20 Dawka pochłonięta, energia grej Gy 1 Gy = 1 J/1 kg m2�s-2 garniec litewski duży 2 garnce litewskie małe 5,65 l
przekazana właściwa, kerma
3
garnca warszawskiego
garniec litewski mały 2,82 l
4
21 Równoważnik dawki, siwert Sv 1 Sv = 1 J/1 kg m2�s-2
przestrzenny równoważnik
garniec krakowski 3,12 l
dawki, kierunkowy
garniec galicyjski 3,844 l
równoważnik dawki,
indywidualny równoważnik garniec gdański 3,7�3,9 l
dawki, dawka równoważna
beczka litewska 72 garnce litewskie duże 406,5 l
22 Aktywność katalityczna katal kat 1 kat = 1 mol/1 s mol�s-1
1
beczki litewskiej
ćwierć litewska 101,6 l
4
1
beczki litewskiej
ośmina litewska 50,8 l
8
długość
Nazwy, definicje i oznaczenia legalnych jednostek miar nienależących do SI
Wartość dopuszczonych do stosowania
Nazwa jednostki Wartość względem innych jednostek w jednostkach
metrycznych
Jednostki miar wyrażone przez jednostki podstawowe SI,
Staropolskie (1764 do 1818 r.) lecz niebędące ich dziesiętnymi wielokrotnościami i podwielokrotnościami
Jednostka miary
Definicja
mila mała ~ 3500 sążni ~ 6,25 km
Lp. Wielkość
Wartość w jednostkach SI
nazwa oznaczenie
mila średnia ~ 3900 sążni ~ 7,0 km
1 2 3 4 5
mila wielka ~ 4400 sążni ~ 7,8 km
1 Kąt płaski kąt płaski pełny r r = 2�Ą rad
(obrót)
pręt koronny 7,5 łokci koronnych 4,47 m
stopień � 1 � = (Ą /180) rad
pręt litewski 7,5 łokci litewskich 4,87 m
minuta ' 1' = (Ą /10 800) rad
pręt starochełmiński 7,5 łokci starochełmińskich 4,32 m
3
sekunda 13 = (Ą /648 000) rad
pręt nowochełmiński 7,5 łokci nowochełmińskich 4,40 m
gon (grad) gon 1 gon = (Ą /200) rad
łokieć koronny 2 stopy = 24 cale 59,55 cm
2 Czas minuta min 1 min = 60 s
godzina h 1 h = 3 600 s
łokieć litewski 2 stopy = 24 cale 65,0 cm
doba d 1 d = 86 400 s
łokieć nowochełmiński  58,6 cm
rok (zwrotnikowy) a, r. 1 a H" 31 556 926 s
Nowopolskie (po 1818 r.)
Jednostki miar stosowane wraz z jednostkami SI,
mila 8 stai = 14 816 łokci 12 cali 3,74 linii 8,534 km
których wartości w jednostkach SI są wyrażone doświadczalnie
1
staje mili 1,067 km
Jednostka miary
8
Lp. Wielkość Definicja
nazwa oznaczenie
sznur 10 prętów = 75 łokci 43,20 m
1 2 3 4 5
pręt 2,5 sążni = 7,5 łokci 4,320 m
1 Masa jednostka masy u Jednostka masy atomowej jest to
atomowej masa równa 1/12 części masy
sążeń 3 łokcie 1,728 m
atomowej nuklidu 12C
łokieć 2 stopy = 24 cale 0,5760 m
2 Energia elektronowolt eV Elektronowolt jest to energia
kinetyczna, którą uzyskuje elektron
stopa 12 cali 0,2880 m
po przejściu w próżni drogi między
dwoma punktami, gdy różnica
1
ćwierć (łokcia) łokcia = 6 cali 0,1440 m
potencjałów między tymi punktami
4
jest równa 1 wolt
cal 12 linii 2,400 cm
Jednostki miar o specjalnych nazwach i oznaczeniach
1
linia łokcia 2,000 mm
288
Jednostka miary
Definicja
Lp. Wielkość
Wartość w jednostkach SI
nazwa oznaczenie
1 2 3 4 5
1 Objętość, pojemność litr l, L 1 l = 10-3 m3
2 Masa tona t 1 t = 103 kg
3 Ciśnienie bar bar 1 bar = 105 Pa
Jednostki miar stosowane wyłącznie w specjalnych dziedzinach
WARTOŚCI NIEKTÓRYCH DAWNYCH JEDNOSTEK MIAR
Jednostka miary
Definicja
Lp. Wielkość
STOSOWANYCH NA TERENIE POLSKI
Wartość w jednostkach SI
nazwa oznaczenie
pole powierzchni
1 2 3 4 5
Wartość
1 Pole powierzchni ar a 1 a = 102 m2
Nazwa jednostki Wartość względem innych jednostek w jednostkach
gruntów wykazywanych
metrycznych
w ewidencji gruntów hektar ha 1 ha = 104 m2
i budynków
Staropolskie (1764 do 1818 r.)
2 Przekrój czynny barn b 1b = 10-28 m2
włóka 30 morgów 16�22 ha
3 Masa przez jednostkę teks tex 1 tex = 10-6 kg�m-1
włóka chełmińska 30 morgów chełmińskich 17,384 ha
miary długości przędzy
i nici włókienniczych
mórg koronny 300 prętów kwadr. koronnych 0,5985 ha
4 Zdolność skupiająca dioptria  1 dioptria = 1 m-1
mórg litewski 300 prętów kwadr. litewskich 0,72 ha
układu optycznego
mórg starochełmiński 300 prętów kwadr. starochełmińskich 0,560 ha
5 Masa kamieni karat metryczny ct 1 ct = 2�10-4 kg
mórg nowochełmiński 300 prętów kwadr. nowochełmińskich 0,580 ha
szlachetnych
pręt kwadr. koronny
6 Ciśnienie krwi oraz milimetr słupa mmHg 1 mmHg = 133,322 Pa
56,25 łokci kwadr. koronnych 19,95 m2
(kopanka)
ciśnienie innych płynów rtęci
ustrojowych
pręt kwadr. litewski 56,25 łokci kwadr. litewskich 24 m2
7 Dawka ekspozycyjna rentgen* R 1 R = 2,58�10-4 C�kg-1
pręt kwadr. starochełmiński 56,25 łokci kwadr. starochełmińskich 18,7 m2
promieniowania X i ł
pręt kwadr. nowochełmiński 56,25 łokci kwadr. nowochełmińskich 19,3 m2
8 A
adunek elektryczny amperogodzina Ah 1 Ah = 3600 C
pręcik kwadratowy 0,01 pręta kwadratowego
9 Moc bierna war var 1 var = 1 W
sznur kwadratowy 100 prętów kwadratowych
10 Energia watogodzina Wh 1 Wh = 3,6�103 J
pręt mierniczy 10 prętów kwadratowych
11 Prędkość obrotowa, obrót na r/s, obr/s 1 r/s = 1s-1
częstość obrotów sekundę
Nowopolskie (po 1818 r.)
obrót na minutę r/min, obr/min 1 r/min = (1/60) s-1
włóka 30 morgów = 9000 prętów kwadratowych 16,796 ha
12 Poziom wielkości pola neper Np 1 Np jest poziomem wielkości
mórg 300 prętów kwadratowych 0,559 87 ha
(elektromagnetycznego, pola, gdy In(F/Fo) = 1**
akustycznego)
sznur kwadratowy 100 prętów kwadratowych 18,66 a
bel B 1 B jest poziomem wielkości pola,
gdy 2�In (F/Fo) = 1**
pręt kwadratowy 56,25 łokci kwadratowych 18,66 m2
13 Poziom wielkości mocy neper Np 1 Np jest poziomem wielkości sążeń kwadratowy 9 łokci kwadratowych 2,986 m2
(elektromagnetycznej, mocy, gdy 1/2�In (P/Po) = 1***
łokieć kwadratowy 4 stopy kwadr. = 576 cali kwadratowych 0,3318 m2
akustycznej)
bel B 1 B jest poziomem wielkości
stopa kwadratowa 144 cale kwadratowe 8,294 dcm2
mocy, gdy In (P/Po) = 1***
cal kwadratowy 144 linie kwadratowe 5,760 cm2
* Dotyczy wyłącznie przyrządów pomiarowych będących w obrocie lub użytkowaniu przed dniem wejścia w życie
rozporządzenia.
linia kwadratowa 4,000 mm2
** F/Fo przedstawiają dwie amplitudy tego samego rodzaju, a Fo jest amplitudą odniesienia.
*** P/Po przedstawiają dwie wartości mocy, a Po jest mocą odniesienia.
Podstawa prawna: Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 12 maja 2003 r.
w sprawie legalnych jednostek miar. Dziennik Ustaw nr 103, poz. 954.