Dysleksja_1_DRUK:Layout 1 8/26/08 1:28 PM Page 7
Diagnoza dysleksji
Marta Bogdanowicz
Model diagnozowania
dysleksji rozwojowej
A co dzieje się z uczniami młodszymi? Ich rodzice
Złe tradycje w diagnozowaniu
niejednokrotnie są odsyłani przez pracowników po-
dysleksji rozwojowej
radni, słysząc, że jeszcze nie pora.
Dysleksja rozwojowa najczęściej jest rozpozna-
A przecież dostęp do badania diagnostycznego
wana u uczniów kończących szkołę podstawową. Ta
w poradniach psychologiczno-pedagogicznych jest
zła tradycja przetrwała, co gorsze, utrwaliła się jesz-
i powinien być otwarty dla dziecka w każdym wieku.
cze po 2002 roku, odkąd w Polsce pojawiły się egza-
Rodzice winni z tej możliwości korzystać, nie wyraża-
miny zewnętrzne. Od tego czasu harmonogramem
jąc zgody na badanie dopiero przed kolejnym pro-
badań diagnostycznych rządzi kalendarz procedur
giem egzaminów zewnętrznych. Wczesna
związanych ze sprawdzianem, eg-
wielospecjalistyczna diagno-
zaminem gimnazjalnym i maturą,
za jest warunkiem skutecznej po-
... dostęp do badania
a nie rozsądna strategia zmierza-
mocy. W każdym wieku możliwe
diagnostycznego w po-
jąca do wczesnego rozpoznania
jest diagnozowanie poziomu roz-
problemu i skutecznej interwen- radniach psychologicz-
woju dziecka oraz udzielanie mu
cji. Niekiedy prowadzi to do ab-
pomocy w formie terapii logope-
no-pedagogicznych jest
surdów. Tak było w przypadku
dycznej, pedagogicznej i psycho-
i powinien być otwarty
konieczności dwukrotnego bada-
logicznej, lecz im starsze dziecko,
dla dziec w każ dym
ka
nia ucznia w szko
le średniej ze
tym jest ona mniej efek tywna.
wieku.
względu na wymagania Central-
W literaturze angielskiej podaje
nej Komisji Egzaminacyjnej,
się, że podjęcie zajęć terapeu-
uznającej ważność opinii wydanej na egzamin matu-
tycznych w starszych klasach jest zasadne, lecz
ralny tylko przez dwa lata. Kalendarz egzaminów ze-
pierwsze objawy poprawy pojawiają się najwcześniej
wnętrznych wymusza okresy nasilonych badań. I tak
po 2 latach (Welchman, 1990). Stąd tak ważne jest
ze względu na potrzebę posiadania opinii we wrze-
jak najwcześniejsze dostrzeżenie sygnałów opóz
nień
śniu w szóstej klasie, należy się o nią praktycznie po-
rozwoju i badanie ich pod kątem ryzyka dysleksji.
starać do końca klasy piątej. Dlatego też poradnie
Kolejną złą tradycją jest wysyłanie przez nauczy-
koncentrują się na badaniach uczniów klas piątych.
cieli na badania specjalistyczne wszystkich dzieci
Biuletyn Polskiego Towarzystwa Dysleksji
7
Dysleksja_1_DRUK:Layout 1 8/26/08 1:29 PM Page 8
w klasie  na wszelki wypadek. Tymczasem decyzja
Klucz do rozwiązania problemu
ta powinna być poprzedzona poznaniem możliwości
nadmiaru opinii o dysleksji
ucznia po dłuższym okresie współpracy z nim i jego
rozwojowej
rodzicami oraz sprawdzeniem, w jakim stopniu skut-
kują standardowe środki pomocy.
Jak podaje T. Wejner (2008) w artykule zamiesz-
Podobnie złą i niczym nieuzasadnioną praktyką
czonym w niniejszym Biuletynie, w roku 2008 odse-
jest automatyczne wysyłanie uczniów co 2 lata na ba-
tek uczniów z dysleksją w poszczególnych powiatach
dania kontrolne. Powodem jest rzekomo  nieaktual-
wahał się od 0,8% do 32,7% populacji uczniów. Au-
na opinia , tak jakby był to towar, który ma dwa lata
torka podaje, że są powiaty, w których niemal co trze-
gwarancji. Rozszerzenie okresu aktualności opinii
ci uczeń ma opinię stwierdzającą dysleksję, oraz
do kolejnych poziomów edukacji, a w przypadku ma-
takie, w których uczniów z dysleksją prawie nie ma.
tury aż do 4 lat, jest słuszne, lecz jak widać, w prak-
Wskazuje to na ogromnie dysproporcje nie tyle po-
tyce ta regulacja nadal jeszcze nie w pełni dotarła
między powiatami, co szkołami i poradniami psycho-
do świadomości pracowników oświaty.
logiczno-pedagogicznymi. Przyczyn tego stanu
Trafność diagnozy sformułowanej po badaniu 6-8-latków (obecnie w klasie 0 i I)
często poddawana jest w wątpliwość, podobnie jak jej celowość i pożytek.
Ta obiegowa opinia może być łatwo podważona, bo nie jest poparta faktami.
Wokół wczesnej diagnozy istnieje wiele mitów i kontrowersji:
dysleksję rozwojową można zdiagnozować dopiero z końcem szkoły podstawowej: w klasach V-VI
(wcześniej możliwe jest tylko postawienie diagnozy ryzyka dysleksji);
rozpoznawanie dysleksji rozwojowej wcześniej niż w klasach V i VI jest szkodliwe, ponieważ usprawiedliwia
niepowodzenia w nauce i popełniane błędy, i tym samym zniechęca dorosłych oraz zwalnia ich
z obowiązku pracy z dzieckiem;
rozpoznawanie ryzyka dysleksji w klasie 0 i I jest szkodliwe, ponieważ staje się przyczyną etykietowania,
stygmatyzowania, piętnowania i naznaczania, a tym samym wykluczania, defaworyzowania
i marginalizacji w klasie;
inteligentne dziecko zawsze poradzi sobie w szkole;
z ryzyka dysleksji  wyrasta się , bo jego objawy cofają się samoistnie;
opóz
nienia rozwoju mowy u chłopców nie należy traktować jako symptomu ryzyka dysleksji, ponieważ
jest typowym zjawiskiem rozwojowym;
nie ma potrzeby powtarzania przez dziecko zerówki, bo ono w swoim czasie  dojrzeje do szkoły,
gdy samoistnie wyrówna opóz
nienia rozwojowe;
wystarczy powtórzyć zerówkę, aby dziecko  dorosło do szkoły;
badania przesiewowe są mało diagnostyczne, a więc niepotrzebne;
uczeń zerówki musi  awansować do pierwszej klasy, bo inaczej załamie się psychicznie.
Biuletyn Polskiego Towarzystwa Dysleksji
8
Dysleksja_1_DRUK:Layout 1 8/26/08 1:29 PM Page 9
rzeczy jest wiele: niewystarczający poziom wiedzy niu, w tym ryzyka dysleksji, opartej na przesiewowych
na temat dysleksji rozwojowej, słabe kompetencje badaniach diagnostycznych, przeprowadzonych we-
w zakresie diagnozowania i interpretowania wyników, dług następującego programu:
brak odpowiednich metod diagnostycznych, brak Ocena rozwoju psychoruchowego i jego zaburzeń
współpracy: nauczyciel  rodzice  dziecko. Niepo-  Skala Ryzyka Dysleksji (Bogdanowicz, 2002)
koi zarówno nadmiar, jak i niedomiar opinii. Przyczyn Ocena umiejętności szkolnych (czytania z koń-
tych dysproporcji nie da się w prosty sposób wyja- cem pierwszego roku nauki oraz czytania i pisania
śnić, są one wielorakie i złożone. W tym artykule z końcem klasy I), na przykład Próba czytania dla
ograniczę się do próby znalezienia odpowiedzi na py- dzieci 7-letnich  Darek (Bogdanowicz, 1987, 2000).
tanie: co zrobić, aby zlikwidować nadmiar. Wśród Badania wykazały, że wyniki SRD i oceny czyta-
środków, które powinny zostać podjęte, można wy- nia łącznie stanowią wiarygodną podstawę przewidy-
mienić: upowszechnienie wiedzy o dysleksji rozwo- wania dalszych postępów w nauce czytania i pisania
jowej, wyposażenie poradni w nowoczesne narzędzia w całym okresie kształcenia zintegrowanego, czyli
diagnostyczne oraz przyjęcie odpowiedniej strategii do trzeciej klasy (Bogdanowicz, 2005, Kalka, 2003).
diagnozowania (w tym właściwego harmonogramu Wyniki tak zaplanowanego badania służą programo-
i zakresu badań). Potrzebna jest waniu właściwej pomocy. Uspraw-
dyskusja nad modelem diagnozo- nienie słabiej rozwijających się
wania dysleksji rozwojowej ujętym
Kluczem do zlikwido- funkcji oraz doskonalenie umiejęt-
jako proces wyjaśniania proble- ności czytania i pisania daje duże
wania nadmiaru opinii
mów dziecka w celu udzielenia mu szanse na przezwyciężenie opisa-
jest wczesna diagnoza
pomocy, a nie wydania opinii! nych trudności. Nieudzielenie po-
Kluczem do zlikwidowania mocy grozi zaś długoletnimi
dziecka i dalsze monito-
nadmiaru opinii jest wczesna dia- konsekwencjami w postaci niepo-
rowanie postępów szkol-
gnoza dziecka (stwierdzenie ryzyka wodzeń szkolnych.
dysleksji) i dalsze monitorowanie Ważnym etapem procesu dia-
nych.
postępów szkolnych przy jedno- gnozowania jest interpretacja wy-
czesnym udzielaniu mu adekwat- ników pod kątem przyczyn
nej pomocy dzięki współpracy szkoły i domu. stwierdzanych trudności w czytaniu. Jeżeli chcemy
Rozpoznanie dysleksji rozwojowej, oparte na bada- postawić rozpoznanie ryzyka dysleksji mu simy wy-
niach specjalistycznych w poradni psychologiczno- kluczyć, że w danym przypadku wynik ten jest rezul-
-pedagogicznej, jak wcześniej wskazano, jest tatem obniżenia sprawności intelektualnej
zazwyczaj dokonywane przed sprawdzianem kończą- (inteligencji niższej niż przeciętna lub niepełno-
cym szkołę podstawową, a więc w piątej klasie. sprawności intelektualnej w stopniu lekkim), scho-
Zanim do tego dojdzie, na podstawie charakterystycz- rzenia neurologicznego (epilepsji, mózgowego
nych symptomów rozwoju dziecka, ryzyko dysleksji porażenia dziecięcego, schorzeń genetycznych, no-
może być identyfikowane przez rodziców i logope- wotworu czy nabytego uszkodzenia mózgu), znacz-
dów u przedszkolaków, u sześciolatków, a następnie nego niedosłuchu, istotnego zaniedbania
przez nauczycieli w pierwszej klasie. Jednak jeszcze środowiskowego.
wcześniej, bo już w wieku niemowlęcym i ponie- W przypadku schorzenia neurologicznego lub in-
mowlęcym, można dostrzec niektóre symptomy za- teligencji poniżej przeciętnej nie rozpoznaje się ryzy-
powiadające te zaburzenia. ka dysleksji, lecz trudności w uczeniu się czytania
Na podstawie wieloletnich doświadczeń i badań i pisania traktuje się jako symptomy istniejącej cho-
podłużnych została w pełni potwierdzona wartość roby lub obniżenia sprawności intelektualnej. W przy-
diagnozy przyszłych niepowodzeń w czytaniu i pisa- padku istotnego zaniedbania środowiskowego należy
Biuletyn Polskiego Towarzystwa Dysleksji
9
Dysleksja_1_DRUK:Layout 1 8/26/08 1:29 PM Page 10
podjąć próbę ustalenia, czy obserwowane opóz
nienia W sytuacjach wątpliwych u dzieci w wieku 6 8
rozwojowe są pochodną wyłącznie braku stymulacji lat należy postawić ostrożną diagnozę  ryzyka niepo-
rozwoju (w tych przypadkach ustępują one stosun- wodzeń w nauce czytania i pisania . Diagnoza osta-
kowo szybko pod wpływem ćwiczeń wspomagają- teczna może zostać ustalona po dłuższym
cych rozwój i nie powinny być interpretowane jako okresie 1 2 lat obserwacji i udzielania dziecku w tym
symptomy ryzyka dysleksji). Mogą mieć jednak cha- czasie pomocy w formie wspomagania rozwoju oraz
rakter parcjalnych zaburzeń rozwoju, pogłębionych ćwiczeń w zakresie czytania i pisania. W takich wa-
runkach w II klasie diagnoza ryzyka dysleksji może
być postawiona z dużą pewnością.
Badania prowadzone corocznie od 2005 roku
w Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej w Sopocie
pod kierunkiem Dariusza Okrzesika, obejmujące ca-
łą populację dzieci uczęszczających do klas zero-
wych, wykazały, że umiarkowane ryzyko niepowodzeń
w nauce czytania i pisania, w tym ryzyko dysleksji,
dotyczyło 13% dzieci w rocznikach 2005, 2006, 2008
i 11% w roku 2007. Oznacza to, iż zaledwie 4 dzieci
w grupie potrzebuje pomocy w formie wspomagania
rozwoju i specjalistycznych ćwiczeń oraz monitoro-
wania rozwoju i postępów szkolnych na kolejnych
etapach edukacji.
Ta procedura diagnozowania wytycza drogę
do wiarygodnego rozpoznania dzieci z dysleksją roz-
wojową oraz rozwiązania problemu nadmiaru opinii.
Dwa krytyczne okresy
zaniedbaniem środowiskowym, wówczas ustępują
powoli i w ograniczonym zakresie, często nawracają,
w programie diagnozowania
szczególnie, gdy ustanie codzienna praca nad ich eli-
dysleksji rozwojowej
minowaniem. Rozpoznania ryzyka dysleksji, a więc
zagrożenia dysleksją rozwojową, dokonujemy wów- Badania podłużne wielu grup uczniów z dysleksją
(Bogdanowicz, 1987, 1991) oraz obserwacja losów
czas, gdy obserwowane trudności mają specyficzny
charakter, gdy z trudem i wolno ustępują pod wpły- moich pacjentów z poradni zdrowia psychicznego
i Poradni Diagnostyczno-Terapeutycznej PTD wskazu-
wem ćwiczeń, a poprawa jest niewspółmiernie mała
do włożonej pracy i gdy często ponownie się poja- ją, że w karierze szkolnej dziecka istnieją dwa krytycz-
ne okresy, których znaczenia dla diagnozy dysleksji
wiają.
powinni być świadomi rodzice i nauczyciele.
Wyniki badań i ich profil stanowią podstawę
Pierwszy okres krytyczny w diagnozie dysleksji
do interpretacji. Analizując profil wyników, możemy
rozwojowej, który umożliwia postawienie trafnego
stwierdzić, czy wskazuje on na nieharmon3
ny rozwój
rozpoznania, to pierwszy rok nauki szkolnej. Niehar-
psychomotoryczny ze względu na występowanie
określonych objawów ryzyka dysleksji, uwarunkowa- mon3
ny rozwój oraz opóz
nienia rozwoju funkcji waż-
nych opóz
nieniem rozwoju w zakresie badanych funk- nych dla opanowania umiejętności czytania i pisania
w okresie poniemowlęcym i przedszkolnym to sygnał
cji: motorycznych, wzrokowych, językowych i uwagi.
Uzyskane wyniki pozwalają ocenić zagrożenie niepo- do diagnozy ryzyka dysleksji przy użyciu Skali Ryzy-
ka Dysleksji  w połowie roku, i oceny czytania z koń-
wodzeniami w nauce szkolnej.
Biuletyn Polskiego Towarzystwa Dysleksji
10
Dysleksja_1_DRUK:Layout 1 8/26/08 1:29 PM Page 11
cem roku szkolnego pierwszej klasy. Dziecko, u któ-
Model diagnozowania dysleksji
rego stwierdzono umiarkowany lub wysoki stopień
rozwojowej
ryzyka oraz nasilone trudności w czytaniu, powinno
Diagnozowanie powinno przebiegać w formie trzech
mieć zajęcia wspomagające jego rozwój, prowadzo-
etapów:
ne w domu i przedszkolu lub szkole. Jeżeli nie przy-
Etap pierwszy. Diagnoza gotowości szkolnej
noszą one widocznej poprawy, rodzice powinni
W wieku 5 6 lat  profilaktyka niepowodzeń
zgłosić się do poradni psychologiczno-pedagogicznej
szkolnych powinna być realizowana przez powszech-
w celu podjęcia decyzji o konieczności objęcia dziec-
ne badania przesiewowe w zakresie gotowości szkol-
ka specjalistycznymi zajęciami korekcyjno-kompen-
nej dzieci. Temu celowi może służyć na przykład
sacyjnymi lub logopedycznymi usprawniającymi
Skala Gotowości Szkolnej (Frydrychowicz, Koz
niew-
funkcje rozwijające się z opóz
nieniem. Ćwiczenia te
ska, Matuszewski, Zwierzyńska, 2006).
powinny być powtarzane w domu. W niektórych przy-
Etap drugi. Diagnoza ryzyka dysleksji
padkach może zaistnieć potrzeba powtarzania klasy
W wieku 7 8 lat istotne jest ujawnienie sympto-
z jednoczesnym uczestnictwem w ćwiczeniach korek-
mów ryzyka dysleksji i nasilonych trudności w ucze-
cyjno-kompensacyjnych.
niu się czytania (szczególnie w dekodowaniu).
Drugi okres krytyczny w diagnozie dysleksji roz-
Wskazane jest wówczas posłużenie się Ska lą Ryzyka
wojowej, który umożliwia postawienie trafnego roz-
Dys leksji M. Bogdanowicz (2005) i dokonanie oceny
poznania, występuje po dwóch latach nauki
czytania, na przykład testem autorstwa G. Krasowicz-
szkolnej. Jeżeli dziecko ma właściwą opiekę rodzi-
-Kupis (2006) lub Próbą czytania  Darek M. Bogda-
cielską i dydaktyczną, dobrze rozwija się umysło-
nowicz (2000); w przygotowaniu jest zestaw
wo, a nasilone trudności w nauce czytania i pisania,
multimedialnych narzędzi diagnostycznych Diagno-
pomimo dodatkowych zajęć prowadzonych w pierw-
za ryzyka dys leksji.
szych dwóch latach nauki szkolnej, nie ustępują,
W przypadku wystąpienia symptomów umiarko-
w takich przypadkach uczeń powinien w klasie II zo-
wanego lub wysokiego ryzyka dysleksji i nasilonych
stać poddany wstępnym badaniom diagnostycz-
trudności w czytaniu, a przy tym słabych efektów po-
nym, na przykład przez psychologa w szkole lub
mocy udzielanej ze strony nauczyciela i rodziców, ko-
w poradni psychologiczno-pedagogicznej w celu
nieczne jest:
potwierdzenia
W wieku 8 9 lat wstępne badanie diagnostyczne
rozpoznania ry-
...uczeń klasy IIII po-
prze prowadzone przez psychologa szkolnego lub ze-
zyka dysleksji.
winien zostać poddany spół poradni psychologiczno-pedagogicznej,
Terapia pe-
na przykład za pomocą Baterii metod diagnozy przy-
pogłębionym badaniom
dagogiczna pod-
czyn niepowodzeń szkolnych autorstwa M. Bogdano-
diagnostycznym w celu jęta w tym
wicz, D. Kalki, U. Sajewicz-Radtke, B. Radtke (2008).
okresie powin-
postawienia ostatecznej
Te dwa etapy są czasem udzielania dziecku sys-
na przynieść
diagnozy dysleksji roz-
tematycznej i skutecznej pomocy w zakresie korekcji
oczekiwaną po-
wojowej.
opóz
nień rozwoju psychomotorycznego i doskonale-
prawę do końca
nia czytania. Zgodnie z koncepcją D. Bakkera dziec-
okresu naucza-
ko powinno w tym okre sie przejść od czytania
nia elementarnego. Brak spodziewanych efektów to
elementarnego, które cechuje dobre opanowanie de-
sygnał, że uczeń powinien w klasie III zostać pod-
kodowania słów, do czytania zaawansowanego, kie-
dany pogłębionym badaniom diagnostycznym
dy to zautomatyzowanie czynności czytania
w celu postawienia ostatecznej diagnozy dysleksji
umożliwia płynne czytanie tekstu ze zrozumieniem
rozwojowej.
(Bogdanowicz, Krasowicz, 1995).
Biuletyn Polskiego Towarzystwa Dysleksji
11
Dysleksja_1_DRUK:Layout 1 8/26/08 1:29 PM Page 12
Etap trzeci. Diagnoza dysleksji rozwojowej ną diagnozę dysleksji rozwojowej (3 etap). Przy tak
Ostateczna diagnoza dysleksji rozwojowej może być zaplanowanym postępowaniu uchronimy dzieci
sformułowa na na przełomie okresu ksztalcenia zin- przed stawianiem diagnozy zbyt póz
no  rozpozna-
tegrowanego i przedmiotowego (klasa III IV), jeżeli nie pojawi się w klasie III, a nie w V, tuż przed spraw-
pomoc dotychczas udzielona dziecku w domu oraz dzianem po klasie VI lub przed egzaminem
specjalistyczna terapia w szkole nie przyniosły zde- gimnazjalnym. Taka diagnoza będzie trafna, niewy-
cydowanej poprawy, czyli nie spowodowały złago- muszona przez rodziców, utrudni też symulowanie
dzenia lub ustąpienia trudności w czytaniu i pisaniu. objawów przez pomysłowych gimnazjalistów czy ma-
Narzędzia dla tego etapu diagnozy są obecnie opra- turzystów, co niestety także się zdarza.
cowywane przez zespół ekspertów w Pracowni Testów Opisana strategia postępowania może uchronić
Psychologicznych w Warszawie, kierowanym przez poradnie przed nawałem badań diagnostycznych,
profesor Annę Matczak. trudnościami w formułowaniu rozpoznania dysleksji
Tak rozumiany model wczesnej diagnozy widzia- i zaskakiwaniem wnioskami o badanie tuż przed eg-
ny jest jako 3-etapowy proces diagnozowania. zaminami zewnętrznymi. Przede wszystkim jednak
Przed podjęciem nauki szkolnej rozpoznawane są go- uruchomi właściwy proces specjalistycznej pomocy
towość szkolna i objawy ryzyka dysleksji (1 etap), na- dla dzieci: ich udział w ćwiczeniach korekcyjno-kom-
stępnie diagnozowane jest ryzyko dysleksji (2 etap), pensacyjnych już w przedszkolu, co jest wprawdzie
a dalszy przebieg nauki szkolnej dzieci, wyróżnionych przewidziane rozporządzeniami MEN już od ro-
w tych etapach diagnozowania, jest monitorowany ku 1993, lecz w praktyce prawie nierealizowane
(pomoc w nauce) po to, aby sformułować ostatecz- (Bogdanowicz, 2002, 2005).
prof. zw. dr hab. Mar ta Bogdanowicz  psycholog kliniczny. Pełni funkcję dyrektora w Instytucie Psychologii
Uniwersytetu Gdańskiego, prowadzi praktykę psychologiczną. W 1990 roku założyła Polskie Towarzystwo Dysleksji,
którego jest obecnie wiceprzewodniczącą. W latach 1999 2008 pełniła funkcję wiceprzewodniczącej Europejskiego
Towarzystwa Dysleksji. Jest autorką ponad 300 publikacji z zakresu psychologii klinicznej dziecka, w tym ponad
30 książek naukowych. Pozostałe zainteresowania naukowe: dysleksja rozwojowa, leworęczność, profilaktyka
niepowodzeń szkolnych i terapia pedagogiczna.
Bibliografia
M. Bogdanowicz, Ryzyko dys leksji. Problem i diagnozowanie. Ska la Ryzyka Dys leksji wraz z normami dla klas 0 i I,
Gdańsk 2002, 2005.
M. Bogdanowicz, Integracja percepcyjno-motoryczna a specjalne trudności w czytaniu u dzieci, Gdańsk 1987. Praca ha-
bilitacyjna.
M. Bogdanowicz, Integracja percepcyjno-motoryczna. Teoria  diagnoza  terapia, Warszawa 2000.
M. Bogdanowicz, Badania katamnestyczne nad rozwo jem i edukacją szkolną dzieci z dys leksją i dysortografią, Zeszyty Na-
ukowe  Psychologia , nr 10, 1991 r., s. 63 78.
M. Bogdanowicz, G. Krasowicz, Diagnoza i leczenie dys leksji rozwo jowej  neuropsycho logiczna koncepcja D. J. Bakke-
ra,  Psychologia Wychowawcza , nr 2, 1995 r., s. 116 131.
M. Bogdanowicz, D. Kalka, U. Sajewicz-Radtke, B. Radtke, K. Karasiewicz, Bateria metod diagnozy przyczyn niepowodzeń
szkolnych. Podręcznik, w ramach projektu  Diagnoza przyczyn niepowodzeń szkolnych współfinansowanego ze środków
Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i TACIS, Gdańsk 2008.
Ska la Gotowości Szkolnej, pod red. A. Frydrychowicza, E. Koz
niewskiej, A. Matuszewskiego, E. Zwierzyńskiej, Warsza-
wa 2006.
G. Krasowicz-Kupis, Rozwój i ocena umie jętności czytania dzieci sześcio letnich, [w:] Ska la Gotowości Szkolnej, pod red.
A. Frydrychowicza, E. Koz
niewskiej, A. Matuszewskiego, E. Zwierzyńskiej, Warszawa 2006, zeszyt 5, s. 1 48.
Biuletyn Polskiego Towarzystwa Dysleksji
12