2009-11-26
Halina Spionek (1973)
 & terminy (dysleksja, dysgrafia& ) nie są rozumiane
jednoznacznie przez ró\
nych badaczy, a definicje
zmierzające do ich uściślenia stają się coraz bardziej
przedmiotem ró\
norakich sporów i polemik;
& w Polsce termin dysleksja zaczął  z blisko 40-letnim
opóz
nieniem  zdobywać sobie prawo obywatelstwa,
coraz częściej bywa dość niefrasobliwie u\
ywany
i rozpowszechniany zarówno przez prasę codzienną
i poczytne tygodniki, jak i inne środki masowego
przekazu;
& termin ten bywa uporczywie zniekształcany
i podawany jako  dyslekcja , tracąc tym samym
jakikolwiek sens.
Trudności w uczeniu
specyficzne
niespecyficzne
zaburzenia zaburzenia
zaburzenia
uczenia się uczenia się
uczenia się /
= `"
zaburzenia
LD (USA) SLD (Europa
uczenia się
DSM-IV i Polska, 1975)
(Europa)
ICD-10
1
2009-11-26
Klasyfikacja DSM - IV
Diagnostyczny i Statystyczny Podręcznik
Zaburzeń Psychicznych
wydanym w 1994 roku w Waszyngtonie przez
Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne
(American Psychiatric Association , 1994)
trudności w uczeniu się nie wynikające
z obni\
enia funkcji intelektualnych
definiowane są jako zaburzenia uczenia się
(LD - learning disorders)
Zaburzenia uczenia się (LD)
zaburzenia czytania (315.00)
trudności w matematyce (315.1)
trudności ekspresji pisemnej
(zaburzenia komunikacji za pomocą pisma) (315.2)
zaburzenie ekspresji językowej (315.31)
mieszane zaburzenia językowe
(rozumienia i ekspresji) (315.31)
zaburzenie fonologiczne (315.39)
rozwojowe zaburzenia koordynacji (315.4)
niespecyficzne zaburzenia uczenia się (315.9 )
Kryteria diagnostyczne LD:
istotne obni\
enie poziomu umiejętności co najmniej
w 1 dziedzinie  akademickiej
IQ w skali pełnej na poziomie przeciętnym
brak pierwotnych zaburzeń emocjonalnych
prawidłowa ostrość widzenia i słyszenia
warunki \
ycia  środowisko bez społeczno -
ekonomicznej deprywacji
problemy zdrowotne jedynie typowe dla okresu
dziecięcego
regularnie realizowanie obowiązku szkolnego
język nauczania czytania i pisania jest językiem
naturalnym dziecka
2
2009-11-26
Klasyfikacja ICD - 10
Międzynarodowa Klasyfikacji Chorób -
wydanie dziesiąte (ICD - 10)
zatwierdzone przez Światową Organizację
Zdrowia (WHO) w 1992 roku w Genewie
trudności w uczeniu się nie wynikające
z obni\
enia funkcji intelektualnych
występują pod nazwą specyficznych
rozwojowych zaburzeń umiejętności
szkolnych
(specyficzne zaburzenia w uczeniu się)
Specyficzne zaburzenia uczenia się
(F81)
specyficzne zaburzenia czytania (F81.0)
specyficzne zaburzenie analizy dz
więkowo-literowej
(specyficzne zaburzenia poprawnego pisania) (F81.1)
specyficzne zaburzenie umiejętności arytmetycznych
(F81.2)
mieszane zaburzenie umiejętności szkolnych (F81.3)
inne zaburzenia rozwojowe umiejętności szkolnych
(F81.8)
zaburzenie rozwojowe umiejętności szkolnych,
nie określone (F81.9)
Specyficzne zaburzenia czytania
(F81.0)
Kryterium A  wynik testu czytania poni\
ej 2 odchyleń
standardowych ni\
jest to oczekiwane w odniesieniu
do wieku i IQ
Kryterium B  zaburzenie zakłóca istotnie osiągnięcia
szkolne
Kryterium C  zaburzenie nie wynika bezpośrednio
z deficytu wzroku lub słuchu, ani zaburzeń
neurologicznych
Kryterium D  brak zaniedbań edukacyjnych
Kryterium E  czynnik wykluczenia  IQ < 70
3
2009-11-26
Specyficzne zaburzenia
poprawnego pisania (F81.1)
Kryterium A  wynik testu pisania poni\
ej 2 odchyleń
standardowych ni\
jest to oczekiwane w odniesieniu
do wieku i IQ
Kryterium B  testy czytania i arytmetyczne w normie
Kryterium C  brak informacji o trudnościach w czytaniu
Kryterium D  brak zaniedbań edukacyjnych
Kryterium E  trudności opanowania pisania od początku
nauki
Kryterium F - zaburzenie zakłóca istotnie osiągnięcia
szkolne
Kryterium G  czynnik wykluczenia  IQ < 70
Klasyfikacja SLD
PISANIE
? MATEMATYKA
ADHD
Strefosymbolia, legastenia, wrodzona ślepota słów &
4
2009-11-26
Czy jesteś dyslektykiem?
1. Czy masz trudności z odró\
nieniem prawej od lewej
strony?
2. Czy posługiwanie się mapą lub orientowanie się
w nieznanym terenie sprawia ci trudność?
3. Czy czytanie na głos jest dla Ciebie trudne
i nieprzyjemne?
4. Czy przeczytanie jednej strony w ksią\
ce zabiera ci
więcej czasu ni\
innym osobom?
5. Czy sprawia Ci trudność zapamiętanie sensu
przeczytanego tekstu?
6. Czy czytanie długich tekstów, grubych ksią\
ek jest
dla Ciebie przykre i męczące?
7. Czy robisz błędy ortograficzne?
8. Czy Twoje pismo jest trudne do odczytania?
9. Czy wystąpienia, podczas których wypowiadasz się
publicznie, wprawiają Cię w zakłopotanie?
10. Czy sprawia Ci trudność zapamiętanie informacji
telefonicznych, a następnie dokładne przekazanie ich
treści?
11. Czy zdarza Ci się, \
e podczas wymawiania długich
słów masz trudności z zachowaniem właściwej kolejki
następujących po sobie głosek?
12. Czy sprawia Ci trudność dodawanie w pamięci
(bez u\
ycia palców lub kartki)?
13. Czy zdarza się, \
e podczas korzystania z telefonu
mylą Ci się cyfry przy wykręcaniu numeru?
14. Czy sprawia Ci trudność płynne wymienianie
kolejnych nazw miesięcy w roku?
15. Czy sprawiłoby Ci trudność wymienianie kolejnych
nazw miesięcy od końca do początku?
16. Czy mylą Ci się daty i godziny, przez co zdarza Ci się
przegapić jakieś spotkanie
17. Czy podczas wypisywania formularzy, czeków,
często się zdarza, \
e popełniasz pomyłki?
18. Czy formularze uwa\
asz za niejasne i trudne do
wypełnienia?
19. Czy zdarza Ci się mylić numery autobusów, takie jak
95 i 59?
20. Czy miałeś trudności z nauczeniem się tabliczki
mno\
enia w szkole?
KWESTIONARIUSZ OBJAWÓW DYSLEKSJI U DOROSA
YCH (KODD)
5
2009-11-26
Ważne pytania
17 19
13 14
7 20
16 4
18 1
10 11
Trudności w czytaniu i pisaniu
Trudności w czytaniu i pisaniu
Trudności w czytaniu i pisaniu
Trudności w czytaniu i pisaniu
NABYTE
ROZWOJOWE
dysleksja nabyta,
aleksja
NIESPECYFICZNE SPECYFICZNE
DYSLEKSJA
-NIETYPOWY PRZEBIEG NAUCZANIA
ROZWOJOWA
- OBNIśONY IQ
- NIEKORZYSTNE ŚRODOWISKO
- CHOROBY SOMATYCZNE
- INNE ZABURZENIA ROZWOJU
G. Krasowicz-Kupis, 2001
Początki badań
Pringle Morgan (1896)
R. Berlina ze Stuttgartu (1887)
James Hinshelwood (1896  1917)
Samuel Torrey Orton
Bertil Hallgren
Isabelle Liberman
Norman Geschwind
6
2009-11-26
Definicje
Światowa Federacja Neurologów w Dallas
(1968)
Międzynarodowe Towarzystwo Dysleksji
(1994)
Narodowy Komitet ds. Trudności w Uczeniu
się (NJCLD) (1987)
Brytyjskie Towarzystwo Dyslektyczne (2002)
Światową Federację
Neurologów w Dallas (1968)
Specyficzna dysleksja rozwojowa
jest to niemo\
ność opanowania umiejętności
czytania pomimo:
typowej metody nauczania
prawidłowego poziomu inteligencji
sprzyjających warunków społeczno  kulturalnych
Jest ona spowodowana zaburzeniami
podstawowych procesów poznawczych,
często o podło\
u konstytucjonalnym
Międzynarodowe Towarzystwo
Dysleksji (1994)
Dysleksja jest jednym z wielu ró\
nych rodzajów trudności
w uczeniu się. Jest specyficznym zaburzeniem o podło\
u
językowym, uwarunkowanym konstytucjonalnie.
Charakteryzuje się trudnościami w dekodowaniu pojedynczych
słów, co najczęściej odzwierciedla niewystarczające zdolności
przetwarzania fonologicznego. Trudności w dekodowaniu
pojedynczych słów są zazwyczaj niewspółmierne do wieku
oraz innych zdolności poznawczych i umiejętności szkolnych;
trudności te nie są wynikiem ogólnego zaburzenia rozwoju ani
zaburzeń sensorycznych. Dysleksja manifestuje się
ró\
norodnymi trudnościami w odniesieniu do ró\
nych form
komunikacji językowej, często oprócz trudności
w czytaniu, dodatkowo pojawiają się powa\
ne trudności
w opanowaniu sprawności w zakresie czynności pisania
i poprawnej pisowni
7
2009-11-26
Narodowy Komitet ds. Trudności
w Uczeniu się (NJCLD) (1987)
Dysleksja rozwojowa odnosi się do heterogenicznej grupy
zaburzeń
Przejawia się ona znacznymi trudnościami
w przyswajaniu i wykorzystywaniu umiejętności tj.
mówienie, czytanie, pisanie, rozumowanie i dokonywanie
operacji matematycznych
Trudności te są wrodzone i przypuszczalnie są wynikiem
zaburzeń w ośrodkowym układzie nerwowym
Mogą one współwystępować z zaburzeniami
sensorycznymi, emocjonalnymi oraz niekorzystnymi
warunkami środowiskowymi, ale nie są one przyczyną
specyficznych trudności w uczeniu się
Brytyjskie Towarzystwo
Dyslektyczne (2002)
Dysleksję rozwojową to zaburzenie w czytaniu, pisaniu i/lub
ortografii, które jest niezale\
ne od czynników społeczno -
ekonomicznych i pojawia się pomimo normalnych zdolności
intelektualnych dziecka oraz stosowania standardowych technik
nauczania.
Objawy towarzyszące: zaburzenia związane z szybkością
przetwarzania informacji, pamięcią krótkotrwałą, określaniem
kolejności bodz
ców, percepcją wzrokową i/lub słuchową,
zdolnościami językowymi i motorycznymi, które szczególnie
związane są z opanowaniem i u\
ywaniem języka pisanego (zapis
liter, cyfr, nut).
Do najczęściej obserwowanych trudności zalicza się: mylenie
kierunku (lewa - prawa, góra - dół), trudność w zapamiętaniu cyfr
oraz czasu, a tak\
e problemy z określaniem kolejności bodz
ców (dni
tygodnia, litery w alfabecie, kolejność cyfr itd.)
W Polsce&
Anna Drath (1959)  dysleksja rozwojowa
jest to niemo\
ność opanowania umiejętności
prawidłowego czytania, która nie wynika z wad
receptorów, zaniedbania pedagogicznego,
schorzeń somatycznych, niedorozwoju
umysłowego i zaburzeń afektywnych.
Występuje ona u dzieci, u których w wieku
przedszkolnym mo\
na stwierdzić zaburzenia
mowy, zaburzenia w orientacji czasowo -
przestrzennej i pewne zaburzenia motoryki
8
2009-11-26
Terminologia w Polsce
Dysleksja rozwojowa to zespół specyficznych trudności
w czytaniu i pisaniu u osób o prawidłowym rozwoju
umysłowym;
spowodowane są zaburzeniami niektórych funkcji
poznawczych, motorycznych i ich integracji,
uwarunkowanymi nieprawidłowym funkcjonowaniem
układu nerwowego
M.Bogdanowicz, 1986
Formy dysleksji rozwojowej
dysleksja
dysortografia
dysgrafia
Dysleksja to &
specyficzne
trudności
w czytaniu
9
2009-11-26
Dysortografia to &
specyficzne
trudności
w opanowaniu
poprawnej pisowni
występowanie
wszelkiego rodzaju
odstępstw od
prawidłowego
zapisu,
nie tylko błędów
ortograficznych
Dysgrafia to &
specyficzne
trudności
w opanowaniu
kaligraficznego
pisma
- niski poziom
graficzny pisma
tzw. brzydkie
pismo
Zaburzenia współwystępujące
dyskalkulia
ADHD
dyspraksja
trudności mowy
10
2009-11-26
Dyskalkulia to &
specyficzne
trudności
w podstawowych
operacjach
matematycznych
ADHD to &
zespół nadpobudliwości
psychoruchowej z deficytem uwagi
Nadruchliwość
Impulsywność
Zaburzenia uwagi
Dyspraksja to &
ograniczenie lub niedorozwój organizacji i/lub
koordynacji ruchu
objawy towarzyszące: problemy z wypowiadaniem się,
percepcją lub myśleniem
inaczej:
Syndrom Niezdarnego Dziecka
Rozwojowe Zaburzenie Koordynacji
Minimalna Dysfunkcja Mózgowa
Trudności w uczeniu się motoryki
Dysfunkcja Percepcyjno-motoryczna
11
2009-11-26
Oblicza dysleksji rozwojowej
dysleksja a płeć
częstość występowania dysleksji
w populacji
dysleksja a zdolności specjalne
dysleksja a zaburzenia psychospołeczne
Zaburzenia psychospołeczne
w dysleksji
współwystępowanie zaburzeń emocjonalno 
społecznych z dysleksją rozwojową
emocje są istotne w nauce czytania
i pisania oraz liczenia i operowania liczbami
trudności emocjonalne są wtórne
do dysleksji rozwojowej i mogą uruchamiać
wiele strategii kompensacyjnych
i mechanizmów obronnych
problemy emocjonalne z okresu szkolnego
utrzymują się w wieku póz
niejszym
Spostrzeganie społeczne
uwa\
ane za mniej sympatyczne
więcej komunikatów negatywnych
traktowane są z lekcewa\
eniem przez
nauczycieli
są odrzucane przez rówieśników
większe wymagania ze strony rodziców
zakłócenia emocjonalne
12
2009-11-26
Zakłócenia emocjonalne
zaburzenia o charakterze afektywnym
np. depresja, zachowania lękowe, zespół
nadaktywności psychoruchowej z deficytem
uwagi
syndrom brzydkiego kaczątka
(zespół pozostawania w cieniu)
Klasyfikacja Bogoda (2001)
poczucie wstydu
zaburzenia lękowe
nadpobudliwość sensoryczna i nadwra\
liwość
emocjonalna
zakłócenia procesów autoregulacji
trudności adaptacyjne
Podsumowanie
dysleksja to zaburzenie uczenia się
dysleksja to zaburzenie rozwojowe
dysleksja jest niezale\
na od inteligencji,
ale&
trudności w przetwarzaniu pisma mogą
wynikać z zaburzeń narządów zmysłów
 to nie jest dysleksja
częstość występowania to 5-12%
z dysleksją rozwojową współwystępują inne
zaburzenia rozwojowe
13