628033262

208 KAZIMIERZ TWARDOWSKI

czeniu ściślejszym, b) Nomiczna: albo formalne, albo materialne daje kryterium.

B.    Uzasadnienie. Albo niepotrzebne w ogóle, albo potrzebne. Drudzy albo aprioryści, albo empiryści. Jedni i drudzy mogą wyznawać etykę zależną lub niezależną. Różne połączenia obu tych kierunków.

C.    Zdolność oceny etycznej: a) istota zdolności: idiogenetyzm, allogenetyzm. b) źródło zdolności: natywizm, genetyzm.

D.    Walor. Etyka absolutystyczna, etyka relatywistyczna.

E.    Przedmiot kryterium i oceny. Czyn, intencja, charakter.

F.    Skala oceny. Dobre i złe, i obojętne, czy też obojętnych rzeczy nie ma. A dalej, czy dobre i złe wszędzie jednakowe czy też zróżnicowane.

V. Zadanie etyki naukowej. Normatywna albo opisowa. Różne pośrednie i przejściowe poglądy. Etykologia, etyka albo teoretyczna albo praktyczna (normatywna)²⁰.

1. Zagadnienie zakresu etyki. Jak odgraniczyć działanie, postępowanie, podpadające pod zakres i kompetencję etyki, od działania, które [pod nie] nie podpada. Tu występuje zaraz na jaw różnica etyki indywidualistycznej i społecznej. Społeczna w skrajnym sformułowaniu tylko to postępowanie uznaje za wchodzące w zakres etyki, które powstaje na tle współżycia ludzi (to, co człowiek robi dla innych), indywidualistyczna — tylko postępowanie jednostki zupełnie odosobnionej (to, co człowiek robi dla siebie)²¹. Czyli [etyka] społeczna uznaje tylko obowiązki względem drugich, indywidualistyczna tylko obowiązki względem siebie samego. W takim skrajnym przeciwieństwie rzadko występują te kierunki; zwykle złagodzone [są] w ten sposób, że etyka społeczna uznaje także obowiązki względem siebie samego, a etyka indywidualna także obowiązki

²⁰    Ten przegląd zagadnień kierunków włączył Twardowski dodatkowo, bezpośrednio po karcie, na której kończy się rozdział I. Wydaje się jednak, że rzeczowo lepiej jest podać go w obrębie rozdziału I/, po uwagach wstępnych, a przed omówieniem poszczególnych stanowisk. Tu zresztą na marginesie znajduje się nota odnosząca się do tego schematu, a zwracająca uwagę na to, że punkt V dotyczy sprawy innego rzędu (nie zagadnień w obrębie etyki). Nota ta brzmi: „Poza schematem kierunek etyki opisowej normatywnej”. Do powyższego schematu wprowadzić by należało pewne modyfikacje, zgodnie z nie uwidocznioną w nim wprawdzie, ale faktycznie zadecydowaną zmianą. Mianowicie w schemacie punkt dotyczący zdolności oceny etycznej traktowany jest jako poddział punktu IV; ponieważ w wykładach późniejszych Twardowski wyraźnie podkreśla, iż zagadnienie zdolności oceny etycznej wychodzi poza zakres zagadnienia kryterium, przeto zgodnie z tym w konspekcie wykładu z 1927/8 roku (arg. 2) zaznaczył: „Stosownie do tego trzeba zmienić numerację poszczególnych ustępów poświęconych kierunkom ze względu na kryterium”. Jednakowoż schematu nie zmienił, a w miejscu tekstu, w którym zaczyna zajmować się zagadnieniem zdolności etycznej, zaznaczył tylko na marginesie: „Odtąd kryterium i ocena razem”.

²¹    Na marginesie uwaga: „W społecznej źródło: wzgląd na drugich, w indywidualistycznej — wzgląd na siebie — «Człowiek na odludnej wyspie». Schopenhauer, Stirner, Epikureizm”.