628033285

202 KAZIMIERZ TWARDOWSKI

„Moralność kupiecka”, „etyka kupiecka”, „poziom moralny”, „poziom etyczny” ¹. „Moralność barbarzyńska”. „Etyka chińska”. „Moralny”, „etyczny” — to wszystko, co ma związek z tym postępowaniem, z tymi poglądami etc. „Rozważania moralne”, „Rozważania etyczne”. „Zagadnienia moralne”, „zagadnienia etyczne”, „zasady”, „prawa moralne”, „etyczne”. Tu więc nie ma żadnej oceny — moralność i etyka w tym znaczeniu mogą być czymś dodatnim i czymś ujemnym². Ale: „moralność”, „moralny” [w węższym znaczeniu to] — pewne właściwości postępowania, intencji, charakteru. Tak samo — etyczny. Dalej „niemoralny”, „nieetyczny”. Tu jednak już pewne zróżnicowanie, i to albo dotyczące obu przymiotników, albo tylko jednego z nich. Obu dotyczy zacieśnienie ich znaczenia do tego, co jest moralne, etyczne w dodatnim znaczeniu. To występuje w przeciwstawieniu:    moralny—niemoralny, etyczny—nieetyczny. Przymiotnika

„moralny” dotyczy [też] zacieśnienie do pewnej tylko kategorii czynów i sposobów postępowania uważanych za dodatnie (więc o przyzwoitość chodzi, o obyczajność, życie niemoralne).

[Znaczenia] niesynonimiczne. „Moralność” — sposób postępowania, poglądy na postępowanie (moralność Spinozy).

„Etyka” — teoria postępowania, stąd teoria moralności, (etyka Spinozy), nauka o postępowaniu. Etyczny = należący do etyki jako nauki. W tym też znaczeniu [niesynonimicznym] będziemy mówili o etyce.

2. Tak więc wyjaśniliśmy sam wyraz, ale trzeba podać pojęcie, określenie etyki. Co jest przedmiotem tej nauki, jaki jej charakter. Wielka różnica co do treści i zakresu pojęcia, tak jak co do zakresu samej etyki. Że jest to jakaś teoria, nauka dotycząca postępowania ludzkiego, to jasne. Powiadamy — etyka Kanta na innych oparta założeniach niż etyka Arystotelesa. Etyce chodzi o badanie, o formułowanie, uzasadnianie postępowania, ale postępowania ogólnoludzkiego. Etyce nie chodzi o jakiekolwiek postępowanie, lecz o pewien tylko zakres postępowania. Na przykład etyka nie troszczy się o postępowanie nasze, gdy uczymy kogoś drugiego tańca lub języka łacińskiego. Wprawdzie można źle i dobrze uczyć, ale w tym znaczeniu złym i dobrym postępowaniem etyka się nie zajmuje. Nie to ją obchodzi, czy ktoś jest dobrym nauczycielem, dobrym filologiem albo tancmistrzem, lecz to, czy jest dobrym człowiekiem. A „dobry” znowu ma różne znaczenia. Więc całkiem specjalna jakaś ocena postępowania ze specjalnego kąta i punktu widzenia, który ogromnie trudno w słowa ująć, choć każdy doskonale niejako wyczuwa, o co chodzi. Miano-

1

   Na marginesie ołówkiem: „Poziom moralności” i uwaga o analogii z terminem „logika” i przymiotnikami „logiczny”, „estetyczny”.

2

   Na marginesie późniejsza notka: „Halpern proponuje (Stanowiska w etyce. [Wstęp metodologiczny do etyki, Warszawa] 1918, s. 17/18) wyraz «moralistyczny» dla najszerszego tu znaczenia; przeciwieństwem «amoralny»”.