7186603913

niła się też do reaktywowania w 1957 r. szkolnego ruchu krajoznawczego w Krakowie. Prof. M. Dobrowolska była również aktywnym członkiem Komitetu Nauk Geograficznych PAN i przewodniczącą Wydziału Spraw Naukowych PTG. Zainicjowała także, wspólnie z prof. S. Gola-chowskim z Wrocławia, geograficzne badania naukowe naOpolszczyźnie.

Czołowym problemem badawczym, zainicjowanym i podjętym wówczas przez prof. Dobrowolską, było zagadnienie ogniskującej roli ośrodków miejsko-przemysłowych i ich wpływu na przekształcanie struktury społeczno-ekonomicznej wiejskiego zaplecza. Punktem wyjścia tych badań, przypadających na czasy intensywnych dojazdów do pracy, była dynamizująca rola przemysłu w przemianach społeczno-demograficznych i gospodarczych konkretnych ośrodków miejsko-przemysłowych, ukazana na wielu przykładach z południowej Polski. Tej problematyce podporządkowana była początkowo prawie cała działalność naukowo-badawcza ówczesnej Katedry Geografii Ekonomicznej. W okresie późniejszym (po pierwszych doktoratach obronionych w 1963 r., a powstałych pod jej kierunkiem) tematyka ta uległa wydatnemu poszerzeniu, głównie jednak dzięki zainteresowaniom naukowym jej uczniów.

Metodologia badań M. Dobrowolskiej cechowała się historycznym - a przy tym w pełni dynamicznym - ujmowaniem zjawisk geograficznych z szerokim uwzględnieniem problematyki demograficzno-społecznej. Oryginalnym wkła dem prof. M. Dobrowolskiej w powojenne badania geograficzno-osadnicze była praca Badania regionalne Katedry Geografii Ekonomicznej WSP w Krakowie (1957), w której przedstawiła cenne uwagi i wskazówki dotyczące założeń metodycznych i techniki badań terenowych, prowadzonych przez studentów. Warto przy tym nadmienić, że badania te prowadziliśmy w okresie, kiedy nawet liczba mieszkańców konkretnej jednostki osadniczej objęta była klauzulą poufności. Po 10 latach ukazała się, przygotowana pod jej redakcją, praca zbiorowa Wybrane zagad

nienia metodyki ćwiczeń terenowych z geografii ekonomicznej, wyróżniona w 1967 r. Nagrodą Ministra. Jest to jedyna, jak na razie, tego rodzaju publikacja odnotowana w polskiej bibliografii geograficznej, a wzmiankowane ćwiczenia terenowe są do dziś integralną częścią naszego programu studiów geograficznych, oczywiście w mocno zmodyfikowanej formie.

Publikowany dorobek naukowy prof. M. Dobrowolskiej zamyka się liczbą 123 pozycji, wydanych w okresie 65 lat aktywnego życia nauczycielskiego i naukowego, od 1920 do 1985 r. W tej liczbie znalazło się 15 tytułów opublikowanych w języku angielskim, 3 we francuskim, a nawet jedna praca w języku hiszpańskim (na łamach wenezuelskiego czasopisma „Revista Geogra-phica” [ 1963])- W powojennym dorobku nauko-w'ym prof. M. Dobrowolskiej znaczące miejsce zajmuje książka pt. Przemiany środowiska geograficznego Polski do XV wieku (PWN, Warszawa 1961), zawierająca również syntezę procesów osadniczych tego okresu. Była to zarazem jej tzw. książka profesorska (tytuł profesora nadzwyczajnego w dziedzinie geografii uzyskała w 1960 r.). Warto także nadmienić, że już po przejściu na emeryturę prof. Dobrowolska wróciła niejako do korzeni swych historyczno-geo-graficznych zainteresowań naukowych, nie zaniedbując przy tym i nowszej problematyki.

W rezultacie tego powstała ostatnia książka w jej dorobku naukowym Procesy osadnicze w dorzeczu Wisłoki i Białej Dunajcowej w tysiącleciu, którą złożyła do Wydawnictwa Naukowego WSP na tydzień przed śmiercią (po ostatecznej korekcie redakcyjnej dokonanej z upoważnienia autorki przez niżej podpisanego praca ta ukazała się drukiem w 1985 r.).

Prof. Maria Dobrowolska była osobą wybit- 65

ną i wyjątkową. Była nie tylko uczonym i dosko- -

nałym wychowawcą, ale także człowiekiem o wielkiej sile woli, oddziaływującym na innych słowem i czynem, a najsilniej osobistym przykładem; osobą skromną, nieprzywiązującą większej wagi do spraw materialnych czy zaszczytów władzy. Wystarczała jej ta, którą sprawowała nad

Konspekt nr 1/2006 (25)