7186604163

przyszłego, wyższego życia!”¹³³. To „rzucanie pomostów” dotyczy również integrowania trzech dzielnic z trzech zaborów — także w sferze kultury. Problem, dziś pozostający poza horyzontem naszego myślenia o losach ówczesnej literatury, był wówczas zapewne ważny, skoro i Szyjkowski zwrócił na niego uwagę.

Kazimierz Czachowski publikuje trzytomowy Obraz współczesnej literatury polskiej 1884—1933 (1934—1936) — główne jego dzieło, kompendium solidne faktograficznie, dopełnione „działem informacyjnym” i tablicami chronologicznymi. Opracowuje także między innymi bibliografię twórczości Kasprowicza (Kraków 1929) i pisze książkę o Sieroszewskim (Lwów 1938). Jak zatem postrzega obecność młodopolskich pisarzy w dwudziestoleciu? Różnie, zależnie od własnych upodobań oraz gustów estetycznych, ale pewną rolę odgrywa tu najprawdopodobniej utrwalona opinia, plotka, sugerująca ranking i typ komentowania. O Przybyszewskim przeczytamy: „[...] cóż pozostało po nim? Śmieszna karykatura jego stylu, kilka wypaczonych myśli, kilka jego zwrotów, parę »Schlagwortów« żywcem wyrwanych z jego książek”¹³⁴; o Kasprowiczu: „Wielkość Kasprowicza (1860—1926) w pełni oceniono dopiero po śmierci poety”¹³⁵; a o Tetmajerze: „Poeta z wewnętrznego powołania i z organizacji psychicznej. Poeta z łaski Bożej i z rzetelnego wysiłku twórczego”¹³⁶. W tomie trzecim (Ekspresjonizm i neorealizm), poświęconym literaturze współczesnej (do 1934 roku), obszerniej pisze tylko o tych twórcach młodopolskich, którzy opublikowali wówczas znaczące książki (Irzykowski, Berent). Komentarze na temat dialogów między formacjami, owego styku pisarzy starszych i najmłodszych są niejasne. Czachowski deklaruje:

W powojennej literaturze polskiej, wobec zasadniczych przeobrażeń rzeczywistości narodowej i jej nowych aspektów politycznych i społecznych, tym wyraźniej występują różnice, dzielące pisarzy, należących do różnych pokoleń¹³⁷.

Ale już konstruując literacki proces, za punkt zwrotny w dziejach współczesnej literatury polskiej uzna rok 1905¹³⁸. Respek-

¹³³    Ibidem, s. 164.

¹³⁴    K. Czachowski:    Obraz współczesnej literatury polskiej 1884—1933.

T. 1: Naturalizm i neoromantyzm. Lwów 1934, s. 240.

¹³⁵    Ibidem, s.190.

¹³⁶    Ibidem, s. 189.

¹³⁷    K. Czachowski: Obraz współczesnej literatury polskiej. T. 3: Ekspresjonizm i neorealizm. Warszawa 1936, s. 49.

¹³⁸    Por. ibidem, s. 1.

156