O tym, że Związek Nauczycielstwa Polskiego jest organizacją dynamiczną i żywo reagującą na zmiany polityczne świadczy przełom jaki nastąpił na fali popaździernikowej odnowy życia społecznego i demokratyzacji. W kwietniu 1956 roku Sejm uchwalił Ustawę o prawach i obowiązkach nauczycieli, w której uwzględniono większość postulatów ZNP. Zapadła też decyzja o powołaniu komisji rehabilitacyjnych których zadaniem było weryfikowanie krzywdzących decyzji personalnych z okresu kultu jednostki, naprawianie błędów i krzywd wyrządzonych nauczycielom i działaczom związkowym. Komisje zrehabilitowały prawie ponad 3 tyś. osób, wiele z nich powróciło do pracy w szkole i w Związku.
Po 1956r. na fali popaździernikowej odnowy życie związkowe zaczęło wracać do dawnej świetności. Wznowiono wydawanie „ Ruchu pedagogicznego11, „ Przeglądu Historyczno-Oświatowego“ i „Psychologii wychowawczej11. Uruchomiono jedenaście studiów Nauczycielskich SN, które funkcjonowały pod egidą ZNP. Spełniony został też postulat o budowie sanatoriów nauczycielskich w Ciechocinku i Nałęczowie- do dziś służą one nauczycielom i cieszą się dużą popularnością.
Związek Nauczycielstwa Polskiego starał się służyć nie tylko swoim członkom ale przede wszystkim zgodnie z przedwojenną tradycją dzieciom. Lata 60-te to okres wielkiego wyżu demograficznego w Polsce. Szkoły dosłownie pękały w szwach. To wtedy zrodził się w Związku Nauczycielstwa Polskiego pomysł akcji „Tysiąc szkół na Tysiąclecie Państwa Polskiego11.
Sukcesom Związku Nauczycielstwa Polskiego towarzyszyły i porażki. W czasach PRL niestety pracę w szkolnictwie podjęło wiele tysięcy osób niewykwalifikowanych. Związek dążył w negocjacjach z władzami PRL do zagwarantowania zawodowi nauczycielskiemu stabilizacji oraz warunków do dokształcenia się i doskonalenia.
27 kwietnia 1972 roku uchwalona została Karta Praw i Obowiązków Nauczyciela.
W czasach PRL największy cios zadała związkowi sterowana przez władze PRL Centralna Rada Związków Zawodowych, która w 1973 roku podjęła uchwałę o likwidacji zarządów okręgów Związku Nauczycielstwa Polskiego. Było to jak określano wtedy przetracenie kręgosłupa w strukturze organizacyjnej ZNP.
Próby zepchnięcia Związku na margines nie powiodły się. Pod koniec lat 80 Związek Nauczycielstwa Polskiego liczył 780 tyś. członków i posiadał 6 sanatoriów, 10 domów wczasowych i profilaktyczno-leczniczych, 46 domów nauczycielskich i 15 hoteli i domów noclegowych.
Prowadził także kasy zapomogowo pożyczkowe, kluby nauczycielskie, koła turystyczne i wydawał 8 czasopism.
Wraz z wprowadzeniem w Polsce stanu wojennego 13 grudnia 1981 roku, władze zdelegalizowały wszystkie organizacje związkowe w tym oczywiście i Związek Nauczycielstwa Polskiego.
Podobnie jak w roku 1956 Związek żywo zareagował na historyczne wydarzenia lat 1980 -1981. Już w dwa tygodnie po podpisaniu Porozumień Sierpniowych odbyło sie plenarne posiedzenie Zarządu Głównego na którym zapadły historyczne decyzje. Reaktywowano