7349812229

SYNTEZA 37

Wedle J. Adamusa zbliżenie syntezy do teorii charakteru - zbliżenie takie, „że aż przewija się myśl o utożsamieniu obu pojęć”¹⁶³ - nie wychodzi na korzyść ani historiografii, ani kulturze. „Można by-pisze-utożsamiaćsyntezę z charakterem narodowym, a nawet wówczas koncepcje charakteru narodowego straciłyby na treści psychologicznej, a zyskałyby na treści historycznej, ale w takim razie wpada się w nadmierny fatalizm. Zwykle charakter rozumie się jako przyczynę i czynnik historyczny, nic zaś skutek i rezultat historii. Przez to charakter narodowy staje się jakimś motorem dziejowym, którego już dalej nic staramy się tłumaczyć, staje się on ostatecznym czynnikiem historycznym. Wyjaśnienie biegu historii za pomocą jakiejś koncepcji charakteru narodowego odbiera nam ochotę do szukania innych przyczyn. Słusznie zatem nazwano w literaturze niemieckiej teorie charakteru narodowego Faulkissen der Wissenschaft, poduszką lenistwa nauki. Gdy dodamy całą nieuchwytność psychologii społecznej, trudno się dziwić, że uznano teorie charakteru narodowego za »mislykę«.” ¹⁶⁴ W opinii J. Adamusa „koncepcja charakteru narodowego od razu decyduje o falalislyczncj ideologii. A nic jest ona tylko i wyłącznie nadbudowaną na faktach koncepcją uogólniającą, ale przychodzi do historii skądinąd, z psychologii społecznej czy też blisko niej umieszczonej socjologii. W stosunku do historii jest to »aprioryzm«, decydujący wszakże w znacznej mierze o wyrazie całości dziejów Polski.” ¹⁶⁵ Takie utożsamienie teorii charakteru, rozumianego jako „psychika”, i syntezy można, zdaniem J. Adamusa, uważać „za jeden z czynników odwrotu od myśli syntetycznej” ¹⁶⁶ w kulturze polskiej końca XIX wieku.

Równolegle funkcjonowało i funkcjonuje ujęcie „charakteru narodowego” jako kategorii / zakresu nauki o kulturze. Kultura każdego narodu to określony archetyp. Kultura-archetyp zawiera wartości, normy, wzory, które tworzą taką czy inną hierarchię. Wyznaczały one i wyznaczają - mniej lub bardziej bezpośrednio, świadomie lub nieświadomie przyjmowane - treści przekonań; determinowały i determinują — w mniejszym lub większym zakresie - postawy. Zgodnie z takim ujęciem „charakter narodowy” istnieje w tym sensie, że istnieją odrębności w kulturze każdego narodu. „Przyjmując, że istnieje coś takiego jak »charakler narodowy«, dalby się on chyba tylko zdefiniować jako refleks danej kultury w intersubiektywnym przekonaniu większości osób przynależnych do danej grupy - pisze F. Ryszka. - Oznacza to w praktyce własne, odmienne od innych grup przeżywanie kultury uważane na ogół za zjawisko dodatnie, w każdym jednak przypadku podlegające wartościowaniu.” ¹⁶⁷ „Odniesienie pojęcia »charakteru narodowcgo« wyłącznic do pewnej odrębności i swoistości narodowej kultury, bez odwoływania się do kategorii psychologicznych,

163 Ibidem, s. 25.

Kvt Ibidem, s. 25-26.

165    Ibidem, s. 27.

166    Ibidem, s. 26. pr/yp. 32.

s. 118.

167    P. K y s /. k a: Wstęp do nauki..., s. 63; także: i d e m: Nauka o polityce,..,