7349812280

PESYMIZM

cie, wszędzie jedne są i leż same, lak na Zachodzie, jak u nas, chociaż rodzaje państw mogą być najrozmaitsze. Państwo, klóre na le prawa nie zważa, niewątpliwie upada. Dlatego leż rozwój wszystkich państw i narodów trzeba z tego umiejętnego stanowiska jedną miarą oceniać. Porządek świata nie dopuszcza, żeby prawa zasadnicze w jakimkolwiek za kątku nic miały obowiązywać.” ⁷

Różnice świadczące o indywidualności narodów, tzn. ich kultury, szeroko rozumianej, nic mogą przesłaniać tego, co jest dla nich wspólne. M. Bobrzyński występuje zatem przeciwko temu, że „większa część polityków naszych nosi się z wyobrażeniem, że ziemia słowiańska, a względnie polska, stanowi [...] wyjątek, że urządzenia polityczne, na jej obszarze powstałe, z koniecznymi wymogami porządku, z istotnymi warunkami państwa wcale się nie potrzebują rachować. Niestety! doświadczenie przekonało inaczej. Spod ogólnego porządku myśmy się chcieli wyłamać, wołaliśmy: »Polska stoi nierządem«, i szal ten przypłaciliśmy upad-

O

kicm." M. Bobrzyński postuluje „stanowisko ogólniejsze, wolne od narodowych uprzedzeń, a przeto więcej zgodne z pojęciem prawdziwej umiejętności” ⁷⁴. W jego koncepcji „zasadnicze dążenie słowiańskie, skierowane zawsze ku najwyższemu dobru nie społeczeństwa, lecz pojedynczej jednostki, (...) dążenie polskie, skierowane ku najwyższemu dobru jednostki szlacheckiej [...], dążenie (...) podobne, nie znające miary i granic, sprzeciwia się pierwszym pojęciom i warunkom wszelkich związków społecznych i politycznych” .

Synteza dziejów Polski M. Bobrzyńskiego to „pesymizm”. Historyk ten występuje z krytyką dziejów Polski. Analizując funkcjonowanie „cywilizacji”, państwa w Europie w czasach nowożytnych, twierdzi, że w końcu XV wieku zmienia się „stosunek rządu do narodu”. Jest to proces obiektywny. „W średnich wiekach - zdaniem M. Bobrzyńskicgo - rząd wszystkie potrzeby państwa, wszystkie obowiązki swoje zaspokajał głównie z dochodów wielkich dóbr koronnych, a tylko w nadzwyczajnych razach uciekał się do podatków, obowiązki rządu były też małe: utrzymanie wewnętrznego spokoju i obrona od nieprzyjaciół. Z końcem XV wieku rozszerzyło się pojęcie o obowiązkach rządu, mianowicie wewnętrznych, wystąpiła konieczność popierania pracy społecznej, potrzeba administracji, zwiększyły się leż zadania polityki zewnętrznej, zjawiła się. potrzeba utrzymywania stałej i wyćwiczonej armii. Na pokrycie zwiększonych przez to w niepomierny sposób wydatków nie mogły dochody zadłużonych prędko dóbr koronnych wystarczyć; potrzeba było uciec się w pierwszym rzędzie do podatków; musiało zbudzić się we wszystkich stanach poczucie nieograniczonego obowiązku pono-

77    I d c m: O dawnym prawic /niskim, jego nauce i umiejętnym badaniu (1874). W: i d e m: Szkice i studia historyczne. T. 2. Kra kaw 1922, s. 354.

78    Ihidcm.

70 Ihidcm, s. 353. so Ihidcm, s. 354.

6 Synteza dziejów Polski...