8658359984

20 ARTYKUŁY

teki. Dyrektor F. Pułaski założył Biuro Pomocy Ofiarom Wojny, któr? działało w gmachu Biblioteki, następnie podjęto próbę stworzenia Uniwersytetu Polskiego na Obczyźnie (otwarcie 1 grudnia 1939). W miarę zbliżania się zagrożenia niemieckiego zaczęto myśleć o ewakuacji zbiorów. Udało się jej dokonać jedynie częściowo.

Wywieziono i ukryto, przeważnie na południu Francji (biblioteki miejskie w Tuluzie i Pau), najcenniejsze rękopisy, grafiki, mapy, archiwum Biblioteki, rękopisy i pamiątki Muzeum Adama Mickiewicza. Ta przezorność okazała się uzasadniona, bowiem Niemcy pojawili się w Bibliotece już w dwa dni po wkroczeniu do Paryża (15 VI 1940). W październiku 1940 r. wywieźli oni w 766 skrzyniach zbiory biblioteczne do Berlina, a potem, w roku 1944, do Budziszyna, skąd trafiły do miasteczka Neu-gersdorf w Saksonii. Po zakończeniu wojny Neugersdorf znalazło się w radzieckiej strefie okupacyjnej, skąd w 1945 r. przewieziono odnalezione tam zbiory Biblioteki do Biblioteki Narodowej w Warszawie. 12 lipca 1947 r. wysłano je transportem kolejowym do Paryża, zwracając Bibliotece Polskiej jej własność. Pewna część wywiezionych przez Niemców zbiorów uległa rozproszeniu, odnalezione fragmenty księgozbioru w 1. 50-tych trafiły do Muzeum Literatury im. A. Mickiewicza w Warszawie i do Biblioteki Narodowej. Muzeum Literatury przechowuje ok. 30 000 tomów z księgozbioru Biblioteki Polskiej i ok. 5500 książek z biblioteki Muzeum A. Mickiewicza, jak też i inne materiały z tego Muzeum. W Bibliotece Narodowej zdeponowano niewielki zbiór rękopiśmienny i archiwalny.

Mimo odzyskania po wojnie większej części zbiorów — przyszłość Biblioteki Polskiej po drugiej wojnie światowej wyglądała początkowo niepewnie. Pozostawała ona nadal własnością Polskiej Akademii Umiejętności, której opieka stawała się coraz mniej skuteczna. Pomoc PAU w okresie powojennym ograniczyła się do czuwania nad zbiorami w okresie, kiedy były one złożone w Bibliotece Narodowej w Warszawie (1945--1947) i opłacenia ich transportu do Paryża. O przyszłym statusie BP zadecydowały w dużym stopniu kroki, które podjął jej ówczesny dyrektor, a jednocześnie delegat PAU F. Pułaski. Przekraczając swoje kompetencje i nie zawiadamiając o tym kroku władz PAU, zdecydował o wydzierżawieniu Biblioteki w czerwcu 1945 r. na okres osiemnastu lat Polskiemu Zjednoczeniu Rzymsko-Katolickiemu w' Ameryce z siedzibą w Chicago. Pułaski miał nadzieję uzyskania w ten sposób zabezpieczenia prawnego i pomocy finansowej. Pomoc tę rzeczywiście udało się uzyskać, co pozwoliło na uporządkowanie i częściowe skatalogowanie zbiorów. Czytelnię uruchomiono już w 1945 r._t Muzeum Adama Mickiewicza — rok później.

Związanie Biblioteki ze Zjednoczeniem miało jednak i cel polityczny: F Pułaski z całą świadomością sterował jej losem w ten sposób, by otrzymała status placówki emigracyjnej, nie związanej z instytucjami krajo-