8729580258

Rzeźba, czy malarstwo, wymaga więc od architekta właściwego eksponowania i tła, aby treść wyrażona miała warunki oddziaływania na odbiorcą. Jest to problem dominacji dzieła, właściwej skali, ekonomii środków, proporcji, należytego promieniowania dostępności i widoczności dzieła.

Zagadnienia powyższe w praktyce naszej uwidaczniają się wyraźnie na wystawie, choć w większości projektów zaznaczone tylko symbolicznie. W dalszym ciągu, jak starałem się to wykazać w czasie dyskusji na poprzednim pokazie, stosuje się rzeźbę i malarstwo nieekonomicznie i niecelowo, używając ich jako elementów zdobniczych, często reperując niezałatwione sprawy architektoniczne. I na tym pokazie spotykamy jeszcze próby umieszczania rzeźb nad at-lyką, w pionie rozprutej przeszklonej ściany, czy też projekty wypełniania neutralnych pól płycinami płaskorzeźb, podjętych jako odmiana faktury.

Przeważającą tematyką proponowanych rzeźb na wystawie stanowią dalej ulubione motywy spoczywających lwów i wspinających się koni.

Wśród projektów spotykamy właściwie tylko cztery próby i rezultaty realnie pojętej współpracy architekta z plastykiem.

Nie będę zatrzymywał się nad przykładami tej współpracy w realizowanych projektach Ursynowa czy biurowca Centralnego Biura Projektów Przemysłowych,wchodzą one bowie^n w zagadnienie wnętrz, wymagają więc specjalnego i oddzielnego omówienia.

Natomiast zatrzymam się nad poważną propozycją opracowanych starannie rzeźbiarsko elewacji gmachów Central Przemyślu i Handlu Drzewnego. Rozwiązania te dobitnie pokazują dwie formy i dwie funkcje stosowania rzeźby. W licu budynku wydzielono dwa skrajne pola, wypełniające je w rytmie konstrukcyjnym i bieżącym otworów okiennych — polami płaskorzeźb utrzymanych w jednolitej rytmice dekoracyjnej Nad prześwitem przesłony ulicy Żórawiej widzimy zupełnie nne traktowanie rzeźby — wydzielono zautomizo-wane pole stanowiące miejsce dla pełnej swobodnej kompozycji rzeźbiarskiej. W pierwszym wypadku — płaskorzeźby stają się nieodłącznym elementem architektury, dekoracyjnym jej wzbogaceniem, w drugim wypadku rzeźba ma pełne warunki realistycznej treści wypowiedzi.

W pierwszym wypadku wydaje się celowe osłabienie konstrukcyjnych podziałów przez wysunięcie płaskorzeźb poza lica budynku oraz uspokojenie sylwet przedstawionych postaci — dla umożliwienia gry półcieni oraz dla uzyskania czytelności tematu. W drugim wypadku — zdaje się konieczne nowe opracowanie otworu prześwitu oraz odpowiednie obniżenia miejsca rzeźby, dla stworzenia właściwych warunków jej odbioru.

Szczególnym i ważnym przykładem, wymagającym przedyskutowania jest sytuowanie trzech wielkich figuralnych rzeźbiarskich kompozycji MDM-u. Założenie wybitnie monumentalne o niespotykanej dotąd u nas skali- Wkraczam tu już jednak w urbanistykę, i nie do mnie należy określenie celowości powierzania tak wielkiej roli — przełamania tradycyjnej od wieków Osi, trzem grupom pomnikowym. Nasuwa się pytanie, czy istotnie wyczerpano wszystkie możliwości urbanistycznego rozwiązania. W każdym razie decyzja pozostawienia tych rzeźb rysujących się od północy sylwetkowo, wymagała by innego opracowania północnej pierzei placu, w kierunku ograniczenia otworów okiennych, uspokojenia elewacji, odpowiedniego, walorowego i materiałowego ich opracowania. Innymi słowy — chodzi o udzielenie pomocy kompozycjom rzeźbiarskim, w ich nadludzkich wysiłkach rozwiązania spraw komunikacji osi.

Poza podanymi tutaj przykładami realnie pojętej współpracy, jak mówiłem, zagadnienie w znacznej większości projektów posiada charakter jedynie deklaratywny. Sądzę, iż trudności te już nie leżą w postawie architektów, do niedawna jeszcze wyznających obrazoburcze hasła samowystarczalności plastycznej funkcji i konstrukcji architektury. Trudności te leżą jeszcze w nieporozumieniach ekonomistów oraz w brakach uregulowania sprawy przez odpowiednie instytucje architektoniczne, plastyczne, a przede wszystkim przez biura projektowe. Dziś problem współpracy z plastykiem (musimy przyznać) narzuca architektowi — projektodawcy dodatkowy ciężar biurokratycznych utrudnień. Koniecznością wydaje się autorytatywne określenie stanowiska w tej sprawie, opracowanie typizacji i noim kosztorysowych dla budynków szczególnie eksponowanych o monumentalnych założeniach. Od architektów należy oczekiwać zrozumienia istotnej roli i właściwych funkcji dzieła rzeźby lub malarstwa oraz ustalenia metody tej współpracy we wstępnych fazach

projektowania. Wiąże się z tym zagadnienie odpowiednich harmonogramów dokumentacji technicznej, przewidujących czas na dodatkowe studia wybranych założeń architektonicznych. Niezależnie od powyższego koniecznością jest tworzenie we wszystkich biurach projektowych obsługowych pracowni plastycznych dla opracowania detali, makiet, plansz 1 modeli (oczywiste rezultaty pracowni MDM-u).

Mówiąc o ekonomicznym, celowym stosowaniu elementów dekoracyjno rzeźbiarskich, chciałbym porównać dom z wykuszami MDM-u z odpowiednim rozwiązaniem mieszkalnego domu w Moskwie na ul. Kałużskiej. Wykusze kamienicy moskiewskiej są jednymi partiami rozwiązanymi dekoracyjnie, w ten sposób, uwydatniają każdy element zdobniczy, celowo kontrastując go ze spokojną ścianą elewacji.

Pozostają otwarte następujące zagadnienia: rola „małej urbanistyki" w określeniu plastyki wzajemnych stosunków poszczególnych budowli; zagadnienie jedności wnętrza, elewacji i wykończenia (detalu); wreszcie — realne ustawienie malarstwa I rzeźby w dziele architektonicznym, jako jego uzupełnienie i pogłębienie ideologiczne. Dziś jest to faza walki o realne nawiązanie do tradycji klasycznej i rodzimej spuścizny, jest to faza troski o szczegół, o detal tak od szeregu łat zaniedbany.

Przypomnienie jakiejkolwiek wystawy czy konkursu okresu międzywojennego i lat powojennych orr.z zestawienie z obecną wystawą dostatecznie nam określa i kwalifikuje wzbogaconą problematykę projektowania, należycie wartościuje cały trud twórcy rewidującego swoje pojęcie w wykształceniu nowych zagadnień i problemów treści i formy socjalistycznej architektury.

Budynki Państwowego Przedsiębiorstwa Robót Dekoracyjnych prz> Rondzie Waszyngtona w Warszawie. Fragment elewacji. Autor arch. M. I.eykam.

Rondo Waszyngtona z projektowanymi budynkami P. P. R. D.