9487209048

22    ♦ Czesław Kupisiewicz

Sądzę, że pierwszym warunkiem osiągnięcia tego celujest przyjęcie założenia, w myśl którego pojęcie „szkoła alternatywna” można definiować w sposób szeroki, obejmujący całokształt składników alternatywności, bądź wąski, z niepełną liczbą owych składników. W pierwszym przypadku alternatywne w stosunku do szkoły konwencjonalnej są realizowane przez szkołę cele i treści nauczania, a także stosowane w niej metody, formy organizacyjne oraz środki dydaktyczne, czyli wszystkie czynniki typowe dla szeroko rozumianej szkoły alternatywnej. W drugim natomiast przypadku, odnoszącym się do wąskiego rozumienia alternatywności, a zatem do szkoły częściowo alternatywnej, w grę wchodzą niektóre tylko składniki zinstytucjonalizowanego nauczania, np. programy lub/i metody nauczania, jak ma to miejsce chociażby w szkołach M. Montessori czy C. Freineta, że odwołam się do cytowanych już w tym opracowaniu przykładów. Wynika stąd, że

SZKOŁA ALTERNATYWNA JEST PLACÓWKĄ OŚWIATOWĄ, W KTÓREJ WSZYSTKIE LUB TYLKO NIEKTÓRE SKŁADNIKI PLANOWEGO I SYSTEMATYCZNEGO NAUCZANIA SĄ REALIZOWANE INACZEJ, NIŻ TO SI| DZIEJE W SZKOLE TRADYCYJNEJ (konwencjonalnej), KTÓRA HOŁDUJE PEDAGOGICZNEJ DOKTRYNIE J.F. Herbarta i jego uczniów, zwanych HERBARTYSTAMI.

Potraktujmy tę definicję szkoły alternatywnej jako wstępną i równocześnie stosunkowo ogólną.

Drugim warunkiem zbudowania poprawnej definicji szkoły alternatywnej jest enumeracja jej konstytutywnych cech. W latach 70. ubiegłego wieku próbę tego rodzaju podjął niemiecki pedagog G. Brinkmann. Do takich właśnie cech zaliczył on:

1)    „odkrycie” wychowanka, w związku z czym w szkole alternatywnej cele i treść nauczania analizuje się nie tyle z punktu widzenia potrzeb społecznych, ile pod kątem zainteresowań oraz potrzeb poznawczych uczniów;

2)    odrzucenie tzw. szkoły nauczającej (Lernschule), w której się tylko naucza, na rzecz szkoły wychowującej, która kształtuje charakter, poglądy, kryteria oceny różnych wartości itp.;

3)    nacisk na respektowanie takich zasad pracy dydaktyczno-wychowawczej, jak: zasada samodzielności uczniów, łączenia teorii z praktyką w nauczaniu, wzbogacania nauki szkolnej o elementy gier i zabaw (przede wszystkim w nauczaniu początkowym), a ponadto zasada całościowego traktowania osobowości każdego ucznia, w myśl której równie ważny jest jego rozwój umysłowy, jak fizyczny, emocjonalny i wolicjonalny¹⁵.

W bliższych nam już czasach rejestr konstytutywnych cech szkoły alternatywnej obejmuje następujące pozycje:

15 G. Brinkmann (red.). Teorie der Schule — Sculmodelle, Kronberg 1974, s. 77.