9621686164

Psychologia

nych. Zyskanie jej łączy się jednak często nie tylko ze znacznym wysiłkiem i zaangażowaniem ze strony dowódców, ale również z ryzykiem wypalenia sił. Służba wojskowa, jak każda inna praca

0    ile ma być efektywna, wymaga zaangażowania, które łączy się z mobilizacją fizycznych i psychicznych sił jednostki oraz ich stałym wydatkowaniem i koniecznością uzupełniania.

Charakterystyczną cechą zawodowej służby wojskowej jest pozostawanie w sytuacji długotrwałego przeciążenia psychofizycznego, wynikającego z konieczności rozwiązywania coraz to nowych zadań o różnym, często nieprzewidywalnym stopniu trudności i wymykającej się spod kontroli możliwości sterowania sytuacją. Jest oczywiste, że codzienna służba na większości stanowisk pracy może stwarzać ryzyko wypalenia sił.

Fakt, że główną konsekwencją zespołu wypalenia jest zmiana stosunku do ludzi, czyli utrata troski o człowieka, stwarza dla dowódców wojskowych i ich podwładnych szczególne niebezpieczeństwo. Wyraźne przesunięcie relacji podmiotowo-podmiotowej na rzecz przedmiotowego, bezosobowego, emocjonalnie niezaan-gażowanego kontaktowania się z ludźmi, w warunkach bojowych może mieć tragiczne konsekwencje. Prowadzić to może do błędnych decyzji

1    zmniejszenia skuteczności osiągania celów wraz ze wszystkimi tego konsekwencjami. Dowódcy wojskowi, którzy cierpią na zespół wypalenia sił nawet w warunkach codziennej służby negatywnie wpływają na poziom zdolności swoich podwładnych do efektywnej służby i powodują pogorszenie ich stanu zdrowia. Richard K. James i Burl E. Gilliland podkreślają, że wypalenie jest zaraźliwe i wywołuje dodatkowy stres u innych pracowników'.

Problematyka związana z zespołem wypalenia wywodzi się w znacznej mierze z badań prowadzonych nad stresem zawodowym i stresem w środowisku pracy. Mathias Burisch twierdzi, że odpowiedni kontekst dla analiz na temat zespołu wypalenia zawodowego stanowią następujące teorie: stresu psychologicznego i radzenia sobie z nim, kryzysu psychologicznego, frustracji i agresji, motywacji, konfliktu, reaktancji i wyuczonej bezradności oraz psychosomatyki⁵.

W środowisku pracy ma swoje źródła wiele stresorów. Ich przyczyną może być charakter i treść pracy, warunki jej wykonywania, interakcje społeczne, struktura organizacyjna oraz formy i metody zarządzania⁶.

Do najbardziej znanych definicji zespołu wypalenia należy definicja Masłach, według której „wypalenie jest syndromem emocjonalnego wyczerpania, depersonalizacji i braku satysfakcji zawodowej, które może wystąpić u osób wykonujących zawody oparte na kontaktach z innymi ludźmi”. Trójwymiarowy model przeciążenia i wypalenia zawodowego obejmuje: wyczerpanie emocjonalne, depersonalizację i brak satysfakcji zawodowej.

Elementy modelu można scharakteryzować następująco:

Wyczerpanie emocjonalne - cechuje się poczuciem nadmiernego zmęczenia oraz wyczerpania zasobów emocjonalnych. Charakterystyczne dla tego wymiaru są: poczucie ogólnego zmęczenia, brak naturalnej energii i zapału do działania oraz radości życia, zwiększona drażliwość i impulsywność. Zaznacza się potrzeba większego wysiłku do pełnienia zawodowych ról. Dołączają się do tego liczne objawy psychosomatyczne.

Depersonalizacja - określa specyficzny stosunek do innych ludzi, który wyraża się negatywnym, cynicznym, nadmiernym dystansowaniem się w kontaktach interpersonalnych, a często utratą idealizmu. Relacje z innymi tracą swój dotychczasowy, podmiotowy charakter. Depersonalizacja może być postrzegana jako forma samoobrony - emocjonalnego buforu obojętności chroniącego przed kontaktami.

Brak satysfakcji zawodowej - przejawia się spadkiem poczucia własnej kompetencji i wydajności pracy. Obniżenie poczucia własnej skuteczności i efektywności działania może wiązać się z represyjnością i trudnościami w radzeniu sobie z wymaganiami, jakie stawiane są w pracy, i zawodowym stresem⁷.

Konspekt nr 2/2007 (29)